در قرآن آیاتی آمده است که نشان می‌دهد حتی مردم و امت‌های گذشته نیز موظف به امر به معروف و نهی از منکر بوده‌اند. خداوند می فرماید:

«لَیْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ أُمَّهٌ … یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحینَ»؛[۱]«همه اهل کتاب یکسان نیستند. گروهی از آنها امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و در نیکوکاری می‌شتابند؛ و آنها از صالحانند».

حضرت لقمان نیز در وصیت خود به پسرش می گوید:

«یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاهَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلی  ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»؛[۲]«پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف و نهی از منکر کن، و در برابر مصایبی که به تو می رسد شکیبا باش که این از کارهای مهم است!»

و یا در آیه دیگری علمای یهود و نصاری به دلیل عدم انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر مورد نکوهش قرار گرفته اند:

«لَوْ لا یَنْهاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا یَصْنَعُونَ»؛[۳] «چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود، آنها را از سخنان گناه آمیز و خوردن مال حرام، نهی نمی کنند؟! چه زشت است عملی که انجام می دادند!»

اهمیت امر به معروف تا آنجاست که به عنوان مهم ترین ویژگی جامعه اسلامی شمرده شده است:

«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر»؛[۴]«شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده اند؛ (چه این‌که) امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید».

و این فریضه در کنار مهمم‌

«الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّکاهَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُورِ»؛[۵]«همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند، و زکات می دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و پایان همه کارها از آن خداست»!

همچنین این دو فریضه به عنوان اوصاف برجسته زنان و مردان مؤمن شمرده شده است.

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ»؛[۶]«مردان و زنان باایمان، ولی (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند؛ نماز را برپا می دارند؛ و زکات را می پردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت می کنند؛ به‌زودی خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار می دهد؛ خداوند توانا و حکیم است!»

و کسانی که از امر به معروف و نهی از منکر خودداری می کنند مورد لعن و نکوهش قرار گرفته اند.

«لُعِنَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ بَنی إِسْرائیلَ عَلی  لِسانِ داوُدَ وَ عیسَی ابْنِ مَرْیَمَ ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ. کانُوا لا یَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ»؛[۷] «کافران بنی اسرائیل، بر زبان داوود و عیسی بن مریم، لعن (و نفرین) شدند! این به‌خاطر آن بود که گناه کردند، و تجاوز می نمودند. آنها از اعمال زشتی که انجام می دادند، یکدیگر را نهی نمی کردند؛ چه بد کاری انجام می دادند!»

البته برای اجرای درست وظیفه امر به معروف و نهی از منکر باید «معروف» و «منکر» را شناخت و دانست که چه کاری در محدوده «معروف» قرار دارد تا انجام آن پیگیری شود و چه کاری در محدوده «منکر» قرار دارد تا «نهی» از آن واجب باشد. و اگر انسان بدون شناخت صحیح معروف و منکر دیگران را امر و نهی کند،نه تنها ممکن است خدمتی انجام ندهد، بلکه هر لحظه امکان دارد در برداشت خود دچار اشتباه شده و چه بسا به کاری اقدام کند که زشت و ناپسند باشد و نه تنها دیگران را به سوی خوبی ها نکشاند، بلکه زمینه بدبینی به دین و دین‌داران را فراهم کند!![۸]؛ از همین‌رو فقهای بزرگ شیعه اولین شرط وجوب امر به  معروف و نهی از منکر را آگاهی از معروف و منکر دانسته اند.[۹]

البته ناگفته نماند که بدرفتاری برخی که امر به معروف می کنند نباید دست آویزی برای ترک این کار مهم شود بلکه باید با آگاهی و مدیریت شایسته تلاش شود امر به معروف و نهی از منکر به خوبی در جامعه اجرا شود.

«کَیْفَ بِکُمْ إِذَا فَسَدَتْ نِسَاؤُکُمْ وَ فَسَقَ شَبَابُکُمْ وَ لَمْ یُؤْمَرُوا بِمَعْرُوفٍ وَ لَمْ یُنْهَوْا عَنْ مُنْکَرٍ؟ فَقِیلَ لَهُ وَ یَکُونُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟! فَقَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ فَکَیْفَ بِکُمْ إِذَا أَتَیْتُمُ الْمُنْکَرَ وَ نَهَیْتُمْ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ یَکُونُ ذَلِکَ؟ فَقَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِکَ کَیْفَ بِکُمْ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْکَراً وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفا؟»؛[۱۰] «بر شما چه خواهد گذشت هنگامی که زنان و جوانانتان فاسد و فاسق شده باشند و شما امر به معروف و نهی از منکر ننمایید؟ عرضه داشتند: یا رسول الله، آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: آری و بدتر از این بر شما چه خواهد گذشت زمانی که امر به منکر و از معروف نهی نمایید؟ باز عرضه داشتند: آیا چنین خواهد شد؟ فرمود: آری بدتر از این. بر شما چه خواهد گذشت آن‌گاه که معروف (زیبا) را منکر (زشت) ببینید و منکر(زشت) را معروف(زیبا) به حساب آورید».

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:سید حسن موسوی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – آل عمران (۳)، آیات ۱۱۴و۱۱۳٫

[۲] – لقمان (۳۱)، آیه ۱۷٫

[۳] – مائده (۵)، آیه ۶۳٫

[۴] – آل عمران (۳)، آیه ۱۱۰٫

[۵] – حج (۲۲)، آیه ۴۱٫

[۶] – توبه (۹)، آیه ۷۱٫

[۷] – مائده (۵)، آیات ۷۹و۷۸٫

[۸] – شهید مطهری می گوید: «رفتارهایی در این اواخر [اشاره به زمان رژیم پهلوی] به نام امر به معروف و نهى از منکر در زندگى اجتماعى ما پیدا شده که باید گفت اگر معناى امر به معروف و نهى از منکر این است خوب است متروک بماند» (مجموعه آثار شهیدمطهرى، ج ۲۰، ص۱۹۸).

[۹] – ر.ک: توضیح المسائل مراجع عظام تقلید.

[۱۰] – درر الأخبار با ترجمه، متن عربى، ص۳۹۴٫