پیام اخلاقی – عرفانی که ما می توانیم از سوره ی «مسد» یاد بگیریم چیست؟ آیا این نفرینی است که از سوی خداوند به ابولهب و همسرش معطوف گشته است؟

پاسخ اجمالی

مهم ترین پیام این سوره را می توان این گونه بیان کرد که مال، مقام و نسبت خانوادگی با پیامبران، نمی تواند مانعی در مقابل خشم خداوند باشد. مانند ابولهب؛ او یکی از سران قریش، عموی پیامبر اسلام(ص) و صاحب مال و ثروت بود. اما هیچ کدام از اینها برای او کارساز نبود و هیچ قربی در پیشگاه خداوند برایش ایجاد نکرد؛ و این است وعده الهی: «گرامى‏ترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است».

پاسخ تفصیلی

سوره ی مسد دارای پنج آیه و از جمله سوره های مکی است.[۱] آیات این سوره تنها آیاتی هستند که به صراحت نام شخصی (ابولهب) از افراد مکه را ذکر کرده و او را مورد مذمت قرار داده و جهنم را بر او مسلم دانسته است. یکی از غیب گویی های قرآن کریم نیز در این سوره وجود دارد؛ وعده جهنمی که به آنها داده[۲] شده، نشان از ایمان نیاوردن آنها تا پایان زندگی شان دارد، در غیر این صورت وعده ی جهنم مناسب اینان نبود. گذشت زمان این امر را ثابت کرد که ابولهب و همسرش نه تنها به اسلام نگرویدند، بلکه در دشمنی و اذیت و آزار پیامبر اسلام(ص) نیز کم نگذاشتند.

مفسران نزول این سوره را در همان سال های ابتدایی رسالت دانسته اند. زمانی پیامبر اکرم(ص) -به حسب دستور خداوند- برای دعوت به اسلام تلاش می کرد، به بالای کوه صفا رفته و مردم را فراخواند و «گفت: اگر به شما خبر دهم که دشمنى صبح و یا شام به شما حمله می کند آیا مرا تصدیق می کنید؟ گفتند: آرى! فرمود: بدانید که من شما را از عذاب سختى که در پیش دارید می ترسانم، پس ابو لهب گفت: «تبا لک»؛ هلاکت باد بر تو، براى این کلام تمام ما را فرا خواندى. پس خداوند این سوره را نازل فرمود».[۳] همچنین استفاده از کلمه ی «تبّت» در این سوره[۴] نیز در جواب همین گفتار ابولهب بوده که با این کلمه ایشان را خطاب کرده است. همسر ابولهب نیز که همراه و هم فکر شوهر خود بوده و در دشمنی با اسلام کوتاهی نمی کرد، مورد مذمت قرار گرفته و عذاب الهی نیز بر او وعده داده شد.[۵]

از تعبیرات موجود در این سوره می توان تعبیر به نفرین کردن نیز داشت. خداوند در این آیات به صراحت ابولهب را مورد نفرین و غضب خود قرار می دهد. علاوه بر این سوره، در آیات دیگری نیز نفرین وجود دارد که مخاطبان دیگری دارد.[۶]

مهم ترین پیام های این سوره را می توان این گونه بیان کرد:

۱ -کسی که تنها بر وسائل مادی این جهان اعتماد کند و بر غیر خدا تکیه نماید، ضرر کرده ولی اگر با تلاش و کوشش، وسائل و اسباب رسیدن به مقصود را پدید آورد و بر خداوند نیز تکیه کند؛ از رستگاران خواهد بود.[۷]

۲ – مقام و مال تنها وسیله ای برای سعادت انسان است. این سوره نشان می دهد که اگر کسی دارای مال و مقام بود، لزوماً برتر و محبوب تر نزد خداوند نیست، بلکه حتی از نخستین کسانی است که خداوند آنها را طرد می کند. نمونه این حکم ابولهب است که به لحاظ سیاسی دارای موقعیت مناسب بود و اموال بسیار نیز داشت، اما هیچ کدام از اینها برای او کارساز نبوده[۸]و هیچ قربی در نزد خداوند به وسیله این امتیازات به دست نیاورد و تنها آتش جهنم نصیبش گشت و این است وعده الهی: «گرامى‏ترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است».[۹]

۳ – نسبت خانوادگی با پیامبران و اولیای خدا، نمی تواند مانعی در مقابل خشم خداوند باشد؛ ابولهب فرزند عبدالمطلب[۱۰]و عموی پیامبر بود، اما این خویشاوندی، هیچ اثری برای رستگاری او نداشت و مانعی نیز بر گمراهی او نشد؛ لذا نمی توان تنها به جهت نسبت خونی، برای کسی احترام قائل بود و او را محفوظ از خطا دانست، بلکه باید به عمل شخص نگاه کرد و براساس نامه اعمال او، در موردش قضاوت کرد.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏ ۲۰، ص ۳۸۴، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۲]. مسد، ۳: «سَیَصْلىَ‏ نَارًا ذَاتَ لهَبٍ»؛ و بزودى وارد آتشى مى‏شود که داراى شعله فروزان است.

[۳]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۱۰، ص ۸۵۱، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۴]. مسد؛،۱: «تَبَّتْ یَدَا أَبىِ لَهَبٍ وَ تَبَّ »؛ «دست هاى ابو لهب بریده باد و هلاک بر او».

[۵]. مسد، ۴ – ۵: «وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَهَ الْحَطَبِ *فىِ جِیدِهَا حَبْلٌ مِّن مَّسَدِ»؛ و [نیز] همسرش که هیزم‏کش است [در آتش زبانه‏دار در آید.] * [همان که‏] بر گردنش طنابى تابیده از لیف خرماست.

[۶]. برای اطلاعات بیشتر ر.ک: نفرین از نگاه قرآن و احادیث؛ ۱۶۷۸۲ ؛ لعن و دشنام شیطان؛ ۱۹۴۱۸٫

[۷] محى الدین ابن عربى، الفتوحات المکیه (۴ جلدى)، ج ۲، ص ۶۱۱، دار صادر، بیروت، بی تا.

[۸]. مسد؛ ۲: «مَا أَغْنىَ‏ عَنْهُ مَالُهُ وَ مَا کَسَبَ»؛ دارایى او و آنچه به دست آورده بود به حالش سود نکرد.

[۹]. حجرات، ۱۳: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»

[۱۰]. ابن اثیر، أسد الغابه فى معرفه الصحابه، ج ۳، ص ۴۶۵، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ ق.