«مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَب»؛[۱] هر فریب خورده را سرزنش نتوان کرد.
این عبارت، توصیه‌ای است که در منابع حدیثی از امام علی(ع) نقل شده است. معنایش آن است که هنگام فتنه‌ها و فریب‌ها، صرف نظر از افرادی که آگاهانه به آن دامن زده، و به عبارتی از آتش‌بیاران معرکه هستند، افراد دیگری نیز فریفته و درگیر می‌شوند. افراد فریب‌خورده را می‌توان به دو گروه تقسیم نمود:
۱٫ گروهی که خود نیز در گرفتارشدنشان به فتنه بی‌تقصیر نبوده و کوتاهی‌هایی داشتند که این افراد هم مانند گردانندگان فتنه – نه در حد آنها – شایسته ملامت‌اند و این سخن امام علی(ع) در ارتباط با آنان نیست.
۲٫ اما فتنه – همان‌گونه که از نامش پیداست – افراد نسبتاً بی‌گناهی را نیز به دام خود می‌کشاند، و به عبارتی بسیار اتفاق می‌افتد که آدمى بى‌تقصیر در فتنه می‌افتد.^[۲]
اگرچه باید با دلسوزی و راهنمایی، این گروه دوم را نیز از قرار گرفتن در دام فریب و فتنه نجات داد، اما نباید به نکوهش و برخوردهای سلبی با آنان پرداخت و بدین وسیله شخصیت فردی و اجتماعی آنها را به چالش کشیده و با این روش، آنان را از خود و جامعه راند.
مخاطب این سخن، همه انسان‌ها بویژه مؤمنان هستند، و این درسی است برای ما که اگر شخصی را مشاهده کردیم که فریب خورده و خود را گرفتار مشکلی فردی و اجتماعی کرده، نباید در ملامت و نکوهش او تعجیل کنیم؛ چون موارد بسیاری اتفاق می‌افتد که انسان دچار فتنه می‌شود، اما چندان مقصر نیست.
البته، تفسیر دیگری نیز از این سخن امام(ع) ارائه شده است، بدین بیان که سرزنش شما برای کسی که فریب خورده و در فتنه افتاده، نفعی به حالش ندارد و از این جهت دلیلی ندارد که او را سرزنش کنید![۳]

منبع: اسلام کوئست

[۱]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص ۴۷۱، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

[۲]. ر. ک: آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، حسینی ارموی محدث، جلال‌الدین، ج ‏۶، ص ۵۲، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش.

[۳]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏۳۴، ص ۲۸۷، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.