مقصود از «اسم» در «بسم الله الرّحمن الرّحیم» چه می باشد؟ اگر مقصود همان «الله» باشد؛ چرا دو الله پشت سر هم آمده است؟ و اگر غیر از این است، چه معنایی دارد؟ و مقصود از اسم در: «نحن اسماء الله»، «سبح اسم ربک الاعلی» و … چیست؟

پاسخ اجمالی

اضافه کلمه «اسم» به سوى «اللّه» از قبیل اضافه بیانیّه نیست تا منظور از کلمه «اللّه» و «الرّحمن الرّحیم» مجرد الفاظ این کلمات باشد، نه مفهوم آنها؛ زیرا اولاً: این احتمال بعید به نظر می رسد. ثانیاً: اگر منظور از «اسم»، مجموع این سه کلمه باشد، آنها که به صورت مجموع نام خدا نیست و اگر یک یک آنها منظور باشد، در این صورت نیز لازم بود در میان آنها «واو عطف» باشد تا آنها را از هم جدا سازد و بدین صورت خوانده شود: «بسم اللّه و الرّحمن و الرّحیم». به همین جهت باید گفت؛ اضافه «اسم» به سوى «اللّه» اضافه معنوى است و منظور از «اللّه» هم مفهوم آن است نه لفظ آن؛ یعنی کلمه «اللّه» در معناى خود به کار رفته است نه این که منظور از آن خود لفظ «اللّه» باشد.
بنابراین، باید گفت که کلمه «اسم» در معناى عمومى و جامع خود که می تواند به تمام اسما و نام هاى الهى مشتمل باشد، به کار رفته است. و با گفتن کلمه «بسم اللّه» مفهوم کلى اسم خدا منظور می شود و به مصداق اشاره می گردد؛ چون اسم اعظم پروردگار (الله) بزرگ ترین مصداق نام هاى پروردگار است. و با مفهوم کلى اسم پروردگار بهتر و بیشتر تطبیق می کند و با گفتن کلمه «اسم» از تمام اسما و نام‏هاى دیگر پروردگار پیشتر و بیشتر به ذهن گوینده و شنونده سبقت و مبادرت می کند.[۱] پس، مقصود از «اسم» در «بسم الله الرّحمن الرّحیم» خود «الله» نیست، بلکه الله مصداق اکمل و اعظم نام های الهی است.
«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى»؛[۲] منزّه شمار نام پروردگار بلندمرتبه ات را!
جمعى از مفسران معتقدند که منظور از «اسم» در اینجا «مُسمّى» (ذات مقدس) است،[۳] در حالى که جمعى گفته اند منظور خود نام پروردگار است، البته نامى که دلالت بر مسمّى می کند،[۴] و میان این دو تفسیر تفاوت چندانى نیست و به هر حال منظور این است که نام خداوند در ردیف نام بت ها قرار داده نشود، و ذات پاک او را از هرگونه عیب و نقص، و صفات مخلوق ها و عوارض جسم و جسمانیت، و هرگونه محدودیت و نقصان منزّه بشمریم، نه همچون بت پرستان که نام او را در کنار نام بت هاى خود قرار می دهند، یا کسانى که او را جسم و جسمانى می شمرند.[۵]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. خوئى، سید ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص ۴۳۳ و ۵۲۴، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئى، قم، بى تا.

[۲]. اعلی، ۱.

[۳].  شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق: حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، ج ۴، ص ۷۵۹، دفتر نشر داد، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ۲۱، ص ۱۴، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.

[۴].  شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص ۵۵۵، دار البلاغه للطباعه و النشر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: شحاته، عبدالله محمود، ج ۴، ص ۶۶۹، دار إحیاء التراث، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۶، ص ۳۸۴، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.