مقصود از استفاده عقل برهانی در تفسیر قرآن چیست؟ مثالی بزنید.

پاسخ اجمالی

یکی از گرایش های تفسیرى قرآن کریم؛ عقل و عقل گرایى است. در این که منظور از عقل گرایى در تفسیر چیست، دیدگاه هاى مختلف ارائه شده است.[۱]
یکی از معانی که برای عقل گرایی در تفسیر بیان شده است، تفسیر قرآن با «عقل برهانی» می باشد.[۲] بدین معنا که مطالب قرآنی با رویکرد اثباتى بر اساس ادله عقلى و منطقى مطرح می شود.[۳] در این صورت، عقل منبع است و احکام شرعى و حقایق کتاب الهى را کشف می کند.[۴]
عقل برهانی، یکى از منابع علم تفسیر و اصول بررسى و تحقیق براى دست یابى به معارف قرآنى، است، البته عقلی که از گزند مغالطهٴ وَهْم و از آسیبِ تخیّل مصون  باشد. اگر عقل برهانی مطلبی را اثبات یا نفی کرد، حتماً در تفسیر قرآن باید آن مطلبِ ثابت شده، مصون و محفوظ بماند و با ظاهر هیچ آیه ای نفی نگردد و مطلبِ نفی شده، منتفی باشد و با ظاهر هیچ آیه ای ثابت نشود؛ چنان که اگر آیه ای دارای چند احتمال بود و جز یک مُحْتَملِ معیّن همه آنها عقلاً  منتفی بود، باید به کمک عقل برهانی آیه مورد بحث را فقط بر همان مُحْتَمل حمل کرد و یا اگر آیه ای دارای چند مُحْتَمل بود که یکی از آنها برابر عقل برهانی، ممتنع بود، حتماً باید آن مُحْتَملِ ممتنع را نفی کرد و آیه را بر یکی از مُحْتَمل های ممکنْ بدون ترجیح (در صورت نبود رجحان) حمل کرد. [۵]
طرح این نوع عقل گرایى، پاسخ به ادّعاى کسانى است که قرآن را خالى از استدلال هاى عقلى مى‏دانند. تفسیر هایی مانند «المیزان فی تفسیر القرآن» از علامه طباطبائى و «تسنیم» اثر آیت اللّه جوادى آملی؛ دو نمونه از تفاسیر با رویکرد عقلى است.[۶]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ر.ک: علوى مهر، حسین، آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۳۵۸ – ۳۵۹، مرکزجهانى علوم اسلامى، قم، چاپ اوّل، ۱۳۸۴ش.

[۲]. رضائى اصفهانى، محمد على، درسنامه روشها و گرایش هاى تفسیرى قرآن، ص ۱۸۸، مرکز جهانى علوم اسلامى، قم، چاپ اوّل، ۱۳۸۲ش.

[۳]. آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۳۵۸.

[۴].  درسنامه روشها و گرایش هاى تفسیرى قرآن، ص ۲۰۵.

[۵]. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، محقق: اسلامی، علی، ج ۱، ص ۵۷ – ۵۸، انتشارات اسراء، قم، چاپ هشتم، ۱۳۸۸ش.

[۶]. آشنایى با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۳۵۸.