معنای واژه فاطر در آیه ۱ سوره فاطر با توجه به معناشناسی ابن عباس که برای تفسیر آن، داستان دیدن دو اعرابی را می گوید و به این نتیجه می رسد که فاطر؛ یعنی کسی  که اول چیزی را خلق کرده است، چیست؟

پاسخ اجمالی

قرآن کریم توصیفات بسیاری را در مورد خداوند ذکر کرده است. از جمله آنها آیه مورد بحث است: «الحْمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»؛[۱] سپاس خدایى را که آسمان ها و زمین را به وجود آورد.

اصل کلمه فاطر از «ف ط ر» در لغت به معنای شکاف طولى است؛ یعنى چیزى را از درازا بریدن،[۲] با این معنا، می توان دقت ظریفی را از تعبیر قرآن به  دست آورد و آن این که آفرینش موجودات به مانند این بوده که نور هستی و وجود؛ ظلمت و عدم را شکافته و از درون آن به بیرون آمده است. این تعبیر در مورد آفرینش به  کار مى‏رود، به  ویژه با توجه به علوم روز که مى‏گوید مجموعه عالم هستى در آغاز توده واحدى بوده که تدریجاً شکافته شده و بخش هایى از آن جدا گردیده، اطلاق کلمه «فاطر» بر ذات پاک خداوند مفهوم تازه‏تر و روشن ترى به خود مى‏گیرد.[۳]

در مورد معنای «فاطر السموات» نیز ارباب لغت آورده اند: « فاطر السموات؛ یعنی خالق و ایجاد کننده آسمان».[۴]

از ابن عباس نیز نقلی وجود دارد که همین معنا را تأیید می کند. وی می گوید: «معناى فاطر را ندانستم، تا روزى دو عرب بادیه نشین نزد من آمدند و در چاهى اختلاف داشتند، یکى از آنها گفت «انا افطر بها أی ابتدأت حفرها»،[۵] این گفتار عرب بادیه نشین، سبب شد وجه استفاده از این لفظ برای ابن عباس آشکار شود.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. فاطر، ۱٫

[۲]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ج ۱، ص ۶۴۰، دارالعلم‏، الدار الشامیه، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۳]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۸، ص ۱۶۵، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۴]. «فاطر السموات أی خالقها و مبتدعها و مخترعها»؛  ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی‏، سید احمد، ج ۳، ص ۴۳۸، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.

[۵]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۸۱، ص ۳۶۹، مؤسسه الطبع و النشر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.