ابو مخنف کیست؟

لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف، مشهور به ابو مخنف، یکی از راویان و اصحاب گران‌قدر امام صادق(ع) است که از شخصیت‌های شیعی، مورد اعتماد و ثقه است.[۱] او در نیمه دوم قرن اوّل در خانوادۀ شیعی، بلکه از بزرگان خاندان شیعی کوفه تولد یافت. جدّش، مخنف بن سلیم از اصحاب پیامبر(ص) و همراهان امام علی(ع) بود که در دو جنگ جمل و صفین در رکاب امام حضور داشت. پدرش؛ یحیی بن سعید نیز از اصحاب امام علی(ع) بود.[۲]

تألیفات ابو مخنف

کتاب «قتل الحسین»[۳] که از آن به نام «وقعه الطف» یا «مقتل ابی مخنف» یاد می‌کنند، یکی از مؤلفات ابو مخنف است.
تألیفات فراوانی از ابو مخنف به جا مانده است که اسامی آنها چنین است: مغازی، سقیفه، الردّه، فتوح الإسلام، فتوح العراق، فتوح خراسان، الشورى، قتل عثمان، الجمل، صفین، النهر، الحکمین، الغارات، مقتل أمیر المؤمنین(ع)، قتل الحسن(ع)، قتل الحسین(ع)، مقتل حجر بن عدی، أخبار زیاد، أخبار المختار، أخبار الحجاج، أخبار محمد بن أبی بکر، مقتل محمد، أخبار ابن الحنفیه، أخبار یوسف بن عمر، أخبار شبیب الخارجی، أخبار مطرف بن المغیره، بن شعبه، أخبار آل مخنف بن سلیم، أخبار الحریث بن أسد الناجی و خروجه.[۴]‏
همان‌طور که گفته شد، یکی از کتاب‌های ابو مخنف، قتل الحسین(ع) است. با توجه به شیعه بودن ابو مخنف و نزدیکی زمانی او تا واقعۀ کربلا[۵] و شهادت امام حسین(ع)، کتاب او و گزارشی که از این واقعه داده است به حقیقت بسیار نزدیک و از مقاتل مورد اعتماد است، اما متأسفانه این کتاب؛ مانند دیگر کتاب‌هایی که نگاشته است، از بین رفته و به دست ما نرسیده است.

امروزه نقلی که از کتاب ابو مخنف داریم آن چیزی است که محمد بن جریر طبری، صاحب کتاب مشهور تاریخ طبری از ابو مخنف نقل کرده است. طبری در ابتدای ذکر حوادث سال ۶۱ هجری، به شهادت امام حسین(ع) اشاره می‌کند و به طور گسترده از ابو مخنف، این واقعه را روایت می‌کند.[۶] ولی به احتمال قوی طبری تمام این کتاب را نیاورده است؛ لذا اصل این کتاب امروزه در دست‌رس نیست و فقط بخش‌‌هایی که توسط طبری نقل شده، موجود است.

نقل طبری از ابو مخنف تا حد بسیار زیادی انسان را به این اطمینان می‌رساند که مطالب آورده شده در این کتاب از کتاب «قتل الحسین» نوشته ابو مخنف گرفته شده است.
اما کتابی به نام «مقتل ابی مخنف» در گذشته در کشورهایی؛ مانند عراق، ایران و هند بارها به چاپ رسیده که با مقایسه بین آن و نقل طبری از کتاب ابو مخنف، به اشتباهات فاحشی در این کتاب بر می‌خوریم که به جعل شدن آن در قرون متأخر می‌توان پی‌برد.[۷]

منبع: اسلام کوئست

[۱]. نجاشی از او به عنوان «شیخ أصحاب الأخبار بالکوفه و وجههم و کان یسکن إلى ما یرویه» یاد می‌کند. ر. ک: رجال نجاشی، ص ۳۲۰، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۷ق.

[۲]. امین، سید حسن، مستدرک اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۳، دار التعارف، بیروت، ۱۴۰۸ق.

[۳]. نجاشی رجالی بزرگ، اسم کتاب ابو مخنف را این گونه آورده است. ر. ک: نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص ۳۲۰٫

[۴]. رجال نجاشی، ص ۳۲۰٫

[۵]. واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری (قرن اول) بود و ابو مخنف در اواخر همین قرن متولد شد.

.[۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق، ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج ۵، ص ۴۰۰، دار التراث، بیروت، ۱۳۸۷ق.

[۷]. صاحب کتاب مستدرک اعیان الشیعه به برخی از این اشکالات و قرائن آن اشاره می‌کند. ر. ک: مستدرکات ‏أعیان‏ الشیعه، ج ‏۶، ص ۲۵۵٫