مرجع تفسیر جدید از آیه سوره عنکبوت را که به جای خانه عنکبوت، گفته است: خانواده عنکبوت می خواستم؟

پاسخ اجمالی

این سؤال ناظر به آیه «مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ»[۱] است. که خداوند بزرگ، براى غافلین و کسانى که به جز محسوسات و مادّیّات توجّهى به معنویّات ندارند، مثال به محسوس زده تا معقولات را در پرده محسوسات بنگرند و تعقّل نمایند.

در این آیه شریفه دوستى با غیر خدا در بى اعتبارى تشبیه به خانه عنکبوت شده است.

این تشبیه به دو اعتبار مطلب را به ذهن نزدیک می گرداند:

۱ – به اعتبار صورت و ظاهر: خانه ای که عنکبوت برای خود درست می کند به ظاهر صورت خانه دارد، اما نه آثار و فایده ی خانه را دارد؛ مانند حفظ از سرما و گرما، و نه در جای محکمی استقرار دارد. بنابر این، نه تنها فایده ای به حال عنکبوت از این جهت ندارد – گرچه فایده های دیگری برای عنکبوت دارد از جمله برای به دام انداختن برخی از حشرات مثل مگس استفاده می کند تا غذایش را تأمین کند-[۲]بلکه استحکامی هم ندارد و با کوچک ترین آسیب و باد و دیگر عوامل طبیعی از بین می رود. دوستی با غیر خدا؛ مانند کفار، مشرکان، بت ها و… نیز همانند خانه عنکبوت است، نه فایده ای به حال دوستانشان دارد و نه دارای دوام و پایداری است، بلکه با کوچک ترین حوادث از هم گسیخته می شود.[۳]

۲ – به اعتبار معنا: بنابر اکتشافات علم جدید، تار عنکبوت از محکم ترین منسوجات طبیعی حتی محکم تر از تارهای فولادی است که به ضخامت آن باشد و خانه عنکبوت با اشکال هندسی دقیق و نازک کاری خاصی ساخته شده است، این کار عنکبوت از شاهکار خلقت و قدرت الهی است که در این موجود تجلی نموده است،[۴]در عین حال در برابر حوادث طبیعی که در برابر قدرت حق تعالی بسیار ناچیز است تاب مقاومت ندارد و با کم ترین و کوچک ترین باد یا نسیم و بارانی از هم گسسته و از بین می رود، دوستی با کفار، مشرکان… هر چند در ظاهر، مانند خانه عنکبوت دارای زیبایی و آراستگی و جالب توجه باشد و افراد بی ایمان را به سوی خود بکشاند، اما همانند خانه عنکبوت نه نفعی به حال آنان دارد و نه دارای استحکام و ریشه است با یک تکان به هم خواهد ریخت. آن وقت است که ندای «یا وَیْلَتى‏ لَیْتَنی‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً»[۵]سر خواهند داد. اما دوستی با حق تعالی همانند بنای استوار و محکم است که در اعماق دل انسان خداپرست محکم و استوار گردیده مانند کوه پا برجا خواهد بود[۶] که بادهاى مخالف اوهام و شکوک وى را تکان نخواهد داد.[۷]

گویا تفسیر جدید از «بیت عنکبوت» به «خانواده عنکبوت» بدین جهت باشد که چون در اکتشافات علمی جدید کشف شده است که تارهای عنکبوت پس از فرایندی از محکم ترین الیاف طبیعی خواهد بود و قرآن هم هرگز با علم قطعی متعارض نیست، در حالی که قرآن فرمود: «إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ»، بنابر این، برای رفع تعارض قرآن با کشف علمی جدید، «بیت عنکبوت» را به «خانواده عنکبوت» تفسیر نموده است، ولی با توجه به وجه دوم از وجه تشبیه دوستی با غیر خدا به خانه عنکبوت، نیازی به این گونه تفسیر و مرتکب شدن خلاف ظاهر نیست و طبق متعارف لفظ «بیت» را بر معنای ظاهرش که «خانه» است حمل می کنیم و هیچ گونه تعارض و تضادی هم بین اکتشافات جدید و قول خداوند مبنی بر سست بودن خانه عنکبوت وجود نخواهد داشت؛ زیرا واضح است خانه عنکبوت با تمام استحکامش در برابر کوچک ترین ضربه های مادی آسیب پذیر است. به همین ترتیب، آن چیزهایی که انسان آن را تکیه گاه محکم خود در برابر پروردگار می پندارد، نه تنها در برابر قدرت بی پایان او، بلکه در برابر بسیاری از حوادث طبیعی متلاشی خواهد شد.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «مثَل کسانى که غیر از خدا را اولیاى خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه‏اى براى خود انتخاب کرده در حالى که سست‏ترین خانه‏هاى خانه عنکبوت است اگر مى‏دانستند»؛ عنکبوت، ۴۱٫

[۲]. مفضل بن عمر، توحید المفضل،  محقق، مصحح، مظفر، کاظم‏، ص ۱۱۲، داورى‏، قم‏، چاپ سوّم، بى تا.

[۳]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن،ج ۱۶، ص ۱۳۰ – ۱۳۱، دفتر انتشارات اسلامى، قم، ۱۴۱۷ ق.                    

[۴]. مکارم، شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۲۷۹، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ ش.

[۵]. «اى واى بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم»؛ فرقان، ۲۸٫

[۶]. «إِنَّ اللَّهَ یحُبُّ الَّذِینَ یُقَتِلُونَ فىِ سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُم بُنْیَنٌ مَّرْصُوص»؛ خداوند کسانى را دوست مى‏دارد که در راه او پیکار مى‏کنند گویى بنایى آهنین‏اند؛ صف، ۴٫

[۷]. بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ۱۰، ص ۴۴ – ۴۵، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۱ ش.