با عرض سلام؛ می گویند طبق آیه ۱۸۴سوره بقره، منظور از (ایاما معدودات) سه روز روزه گرفتن است، نه سی روز(یک ماه). آیا چنین چیزی صحیح است؟!

پاسخ اجمالی

بر اساس نظر برخی از مفسران منظور از «ایاما معدودات»، سه روز از هر ماه است که بعداً این حکم نسخ شد. اما بیشتر مفسّران معتقدند؛ مراد از «ایّاما معدودات» همان ماه رمضان است. منتها خداوند در آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ» به طور سر بسته فرمود روزه واجب است، در آیه «ایاما معدودات» بیان می کند که آن روزه، در روزهاى معین می باشد، سپس در آیه بعد (شهر رمضان) توضیح می دهد که آن روزهاى معیّن، ماه رمضان است.

پاسخ تفصیلی

پس از آن که خداوند در آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیام»،[۱] حکم و فلسفه روزه را بیان کرد، در این آیه فرمود: «أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ»؛[۲] چند روز معدودى را (باید روزه بگیرید). در این که منظور از «ایّام معدود» چیست، چند نظر مطرح شده است.
۱٫ افرادی چون معاذ، عطا و ابن عباس معتقدند که منظور از ایام معدود، سه روز از هر ماه بود که بعداً این حکم نسخ شد.
۲٫ قتاده می گوید ایام معدود عبارت از سه روز هر ماه، به اضافه روز عاشورا است که روزه در آنها واجب، یا مستحبّ بود ، ولى تردیدی نیست که این حکم نسخ شد.[۳]
هر کدام از دو گروه فوق به روایاتی استناد کرده اند که صرف نظر از سند، در بین خود تعارض داشته، و به همین جهت قابل اعتماد نیستند.
دلیل ضعف این اقوال آن است که:
الف. از آن جا که روزه یک عبادت عمومى و همگانى است، اگر منظور از (ایاما معدودات) آنچه بود که اینان گفتند، قطعاً تاریخش  را ضبط می کرد، و دیگر اختلافى در ثبوتش پدید نمی آمد؛ و به همین دلیل نسخ آن نیز ثابت می شد و کسى در آن اختلاف نمی کرد، در حالی که می بینیم که این طور نیست، و در هر دو قسمت اختلاف شدید است؛ یعنی هم در تعداد روز ها و زمان آن و هم در مسئله نسخ این آیه.
علاوه بر این، ملحق شدن عاشورا به سه روز در هر ماه، و وجوب یا استحباب روزه آن، به عنوان یک عید از اعیاد اسلامى، از بدعت ‏هایى است که بنی امیه آن را ابداع کردند؛ چون در آن روز در واقعه کربلا فرزندان رسول خدا(ص) و اهل بیت او را به شهادت رساندند؛ مردانشان را کشتند و زنان و فرزندانشان را به اسارت برده، و اموالشان را غارت کردند، و از خوشحالى و مسرت، آن روز را مبارک شمرده، براى خود عید گرفتند، و روزه آن را تشریع کردند، تا از روزه گرفتن آن روز برکت بگیرند.
و باز به همین منظور براى روزه آن روز فضایلى جعل کردند، و برکاتى تراشیدند، و احادیثى به این مضمون جعل کردند که عاشورا از اعیاد اسلامى، بلکه از اعیادی است که حتى مشرکان جاهلیت و یهود و نصارا هم آن را پاس می دارند، در حالی که هیچ کدامشان عاشورا را عید نمی دانستند؛ چون عاشورا نه یک روز ملى بود تا نظیر نوروز و مهرگان عید ملى و قومى شود، و نیز در آن روز هیچ واقعه ‏اى نظیر فتح و پیروزى براى ملت اسلام اتفاق نیفتاده، تا نظیر مبعث و  میلاد رسول خدا(ص) روزى تاریخى براى اسلام باشد، و هیچ جهت دینى هم ندارد، تا نظیر فطر و قربان عیدى دینى باشد، پس عزت و احترامى که بنی امیه براى عاشورا درست کرده ‏اند عزتى است بدون جهت.
ب. دلیل دیگر بر ضعف این اقوال، آن است که آیه «شَهْرُ رَمَضانَ …» سیاقش ابا دارد از این که جدای از دو آیه قبلی نازل شده باشد، تا ناسخ آیه ‏هاى قبل باشد؛ چون ظاهر سیاق این است که جمله «شَهْرُ رَمَضانَ» خبر براى مبتدایى است که حذف شده، و یا مبتدا براى خبر محذوف است. در نتیجه بیانى خواهد بود براى جمله: (أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ) و با در نظر گرفتن این معنا، هر سه آیه کلام واحدى خواهد بود، که یک هدف را دنبال می کند، و آن عبارت از واجب بودن روزه ماه رمضان است.
اما اگر گفته شود  که کلمه «شَهْرُ رَمَضانَ» مبتدا و جمله: «الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» خبرش است ، هر چند پذیرش آن، آیه شریفه را مستقل از ما قبلش می کند، و بنابر آن، آیه شریفه صلاحیت آن را دارد که به تنهایى نازل شده باشد، لکن صلاحیت آن را ندارد که ناسخ آیه قبلش باشد، براى این که میان ناسخ و منسوخ باید منافاتى باشد، و میان این آیه و آیه قبلش هیچ منافاتى نیست، تا این ناسخ آن باشد.[۴]
۳٫ اما قول سوّم که بیشتر مفسّران از گذشته تا به امروز به آن معتقدند؛ مراد از این «ایّام معدود» همان ماه رمضان است. منتها خداوند در آیه قبل: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ» به طور سر بسته فرمود روزه واجب است، و در این آیه بیان می کند که آن روزه، در روزهاى معینى می باشد، سپس در آیه بعد (شهر رمضان) توضیح می دهد که آن روزهاى معیّن، ماه رمضان است. به اعتقاد برخی از مفسران؛ چون دلیلى بر نسخ وجود ندارد، از این جهت احتمال سوم در مورد «ایّام» بهتر است که مستلزم نسخ نیست.[۵]
بنابر این، آیه «ایاما معدودات» و آیه «شهر رمضان» نهایت ارتباط را با آیه قبل «کتب علیکم الصیام» دارند، و واضح است که در یک مرحله نازل شده اند و مبین و شارح آیه قبل می باشند. مثل این که فرموده باشد: «کتب علیکم الصیام، ایاما معدودات، هى شهر رمضان». «أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ» ظرف براى «الصیام» است؛ یعنى روزه در روزهایى چند براى شما واجب شد، و مراد از ایام معدودات، ماه رمضان است که داراى امتیاز ویژه ‏اى است. ماه رمضان ماه خدا است و داراى فضیلتى است که ماه هاى دیگر، آن فضیلت را ندارند.
تعبیر به ایام معدود شاید براى این باشد که؛ چون ماه مبارک رمضان گاهى سى روز و گاهى بیست و نه روز است؛ از این جهت عدد ایام تعیین نشده، و ممکن است کنایه از قلّت باشد؛ یعنى یک ماه روزه چندان زیاد نیست، تا بفهماند تکلیف نامبرده ناچیز و بدون مشقت است، تا به این وسیله مکلف را در انجام آن دل و جرأت دهد.^[۶]
خلاصه این که حتی بر اساس نظر کسانی که معتقدند بودند، وجوب روزه به مدت سه روز بوده، می گویند این حکم بعدها نسخ شده، و به یک ماه روزه رمضان تبدیل شده است. اما همان گونه که بیان شد، چنین نظری چندان قابل اعتماد نبوده، بلکه روزه واجب از همان ابتدا در ماه رمضان بود که ممکن است گاهی سی روز و گاهی بیست و نه روز باشد.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بقره، ۱۸۳٫

[۲]. همان، ۱۸۴٫

[۳]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۵، ص ۲۴۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۲، ص ۴۹۲- ۴۹۳، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۴]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۹- ۱۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق؛  طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏۲، ص ۱۰- ۱۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.

[۵]. مجمع ج ۲، ص ۴۹۳٫

[۶]. ر. ک: طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۳۲۸، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲، ص ۱۰٫