علامه طباطبائى(ره) درباره رسیدن به مدارج معنوى به دو نکته اساسى اشاره مى کند:

الف. داشتن عقیده راسخ و استوار.

ب. مراقبت از نفس و نگهبانى از دل و محافظت باطن از شرهاى شیطانى.

ایشان درباره قسم دوم فرمود: «بذر سعادت، مراقبت است. مراقبت یعنى کشیک نفس کشیدن؛ یعنى حریم دل را پاسبانى کردن. این تخم سعادت را باید در مزرعه ى دل کاشت و بعد با عمل هاى صالح و آداب و دستورهاى قرآنى، این نهال سعادت را بپروراند».[۱]

ناگفته نماند، تمدنى که هم اکنون در جهان حاکم است با سرشت فطرى و ساختمان طبیعى انسان منطبق و هماهنگ نیست؛ چه، در این تمدن، انسان فراموش شده، انسانیت سرکوب، و موازنه ماده و معنا بر هم برخورده است. در این تمدن، جنبه مادى بشر بیش از حد مورد حمایت واقع، و جنبه معنوى بشر که مهم تر است مورد بى اعتنایى یا به بوته فراموشى سپرده شده! در تمدن کنونى دنیا اکثریت مردم سعادت را تنها در ارضاى غریزه ها، قانع کردن شهوت ها و فزونى لذت ها جستجو کرده و براى تعالى معنوى و تکامل روحى ارزشى قایل نیستند.

اما آنان که در پى سعادت و رستگارند باید خود را بشناسند، از ذخیره هاى درونى و برونى خویش آگاه شوند و طبق سنن آفرینش گام بردارند، تمام جهت هاى مادى و معنوى را مورد توجه قرار داده، تمایل هاى انسانى و غریزه هاى خود را با رعایت تعادل و موازنه تأمین نموده و هیچ یک را فداى دیگرى نکنند.

در این راستا امام هشتم علیه السلاممى فرماید: «از ما نیست کسى که دنیاى خود را براى دین ترک گوید یا دین خود را براى دنیا از دست دهد». سپس خاطر نشان فرمود: «که آیین خدا را به درستى بشناسید و با آگاهى و بصیرت از آن پیروى کنید».[۲]

با این مقدمه سراغ شمارى از راه کارهایى که نیل به معنویت را در ما تقویت مى کند، مى رویم:

۱ – تفکّر و برهان:

با برهان هایى که در کتاب هاى حکمت و کلام و عرفان اقامه شده، اثبات مى شود که تمام پدیده هاى جهان فقیر و نیازمند، بلکه عین فقر و نیازند.

قرآن کریم مى فرماید: «وَ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ»؛[۳] «مشرق و مغرب از آن خداست و به هر سو رو کنید، خداوند آنجاست».

قرآن کریم هر یک از پدیده هاى جهان را آیه و نشانه اى از وجود آفریدگار هستى معرفى مى کند و در آیه هاى متعدد تأکید مى کند که در آیات خداوندى تفکر و تعقل کرده تا از زیبایى ها و شگفتى ها و از نظم و هماهنگى حاکم بر آنها به وجود پروردگار دانا و توانا و حکیم پى برید. افزون بر این، مى خواهد که در آفرینش خودشان و اسرار و شگفتى هایى که در ساختمان روح و جسم شان به کار رفته و اختلاف زبان ها، رنگ ها، شکل ها و وجود همسران نیک بیندیشند.

۲ – عبادت:

بعد از حصول ایمان و معرفت، انسان باید در عمل صالح و انجام وظیفه تلاش داشته باشد. تا آن هنگام که ایمان و معرفت با عمل صالح همراه باشد انسان را به مقامات عالى معنویت مى رساند.

این فرمایش قرآن کریم است: «وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ»؛[۴] «و پروردگارت را عبادت کن تا یقینت فرا رسد».

در این راستا علامه طباطبائى(ره) مى فرماید: «اصلاح اخلاق و هواى نفس و تحصیل ملکات فاضله، تنها و تنها یک راه دارد، آن هم عبارت است از: تکرار عمل صالح و مداومت بر آن».[۵]

برخى از عمل هاى صالح عبارتند از: نمازهاى واجب، اول وقت، نیکى به پدر و مادر، صدقه، خوش اخلاقى و خدمت رسانى به مردم.

۳ – ذکرها و دعاها:

ذکر در واقع نوعى عبادت است که موجب استکمال نفس و قُرب به پروردگار مى شود.[۶]

ذرّات جهان ثناى حق مى گویند

تسبیح کنان لقاى او مى جویند

ما کوردلان، خامششان پنداریم

با ذکر فصیح، راه او مى پویند

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:گروه اخلاق وعرفان/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – یادها و یادگارها، ص ۳۳، ۳۲، به نقل از: جوانان و پرسش هاى اخلاقى در محضر علامه طباطبائى، ص ۱۰۱، ناشر مرکز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علمیه، چاپ اول، بهار ۱۳۸۱٫

[۲] – مجلسى، بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۲۰۸٫

[۳] – بقره ۲، آیه ۱۱۵٫

[۴] – حجر ۱۵، آیه ۹۹٫

[۵] – طباطبائى، جوانان و پرسش هاى اخلاقى، ص ۲۶، مرکز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علمیه، چاپ بهار ۱۳۸۱٫

[۶] – براى آگاهى بیشتر ر.ک: امینى، ابراهیم، خودسازى، انتشارات شفق.