مخالفت معاویه با حضرت علی (ع) مخالفت و برخورد دو فرهنگ و دو طرز فکر است. و علت آن را باید در ویژگی های طرفین جست و جو کرد.

امام علی دارای صفات و ویژگی های؛ همچون علم، سابقه ایمان، شجاعت، سخاوت، ایثار، عدالت و… بودند که در اثر این صفات و یژگی های ارزشمند، خداوند متعال محبت آن حضرت را در قلب های مردم قرار داده و این موجب حسادت و دشمنی افراد بی ایمان با آن حضرت شده بود.

مخالفت معاویه با حضرت علی (ع) مخالفت یک فرد با فرد دیگر نیست، بلکه مخالفت و برخورد دو فرهنگ و دو طرز فکر است. علت مخالفت ها و دشمنی ها و کینه به آن حضرت را باید در صفات و ویژگی های آن حضرت و معیارهای ایشان در برخورد و تعامل با افراد و همچنین ویژگی ها و صفات معاویه جست و جو کرد.

امام علی دارای صفات و ویژگی های با ارزشی بودند که موجب شادمانی دوستان و حسادت و عداوت دشمنان و بد خواهان آن حضرت می شد. برخی از این صفات و ویژگی ها عبارت اند از:

۱ – علم امام علی (ع): بعد از پیامبر اکرم (ص) علی (ع) آگاه ترین و عالم ترین به احکام و دستورات اسلام و دقایق و رموز جهان و نظام خلقت بودند، تا جایی که دوست و دشمن در مشکلات و بن بست های خود به آن حضرت مراجعه می کردند.

۲ – سابقه ایمان: امام علی (ع) اولین مردی بود که به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورد و پیامبر اکرم (ص) او را به عنوان وصی و جانشین خود منصوب و به مردم معرفی کردند.

۳ – شجاعت و جانبازی در میدان نبرد: شجاعت آن حضرت به حدی بود که در جنگ ها سخت ترین و خطرناک ترین شرایط نبرد به آن حضرت واگذار می کردند و آن حضرت با فداکاری دشمن را شکست می داد.

۴ – سخاوت و بخشش: در اموال شخصی خود بسیار بخشنده بودند، تا جایی که با آن همه کار و تلاش و حفر جاه ها و قنات ها و ایجاد نخلستان ها، هیچ یک را برای خود نگه نداشتند و همه را در راه خدا وقف کردند.

۵ – ایثار: امام علی (ع) علاوه بر بخشش مال در موارد زیادی ما یحتاجی را که خود و خانواده شان به آن نیاز مبرم داشتند به افرا بی بضاعت ایثار می کردند که یک نمونه آن را قرآن بیان کرده و مورد تمجید قرار داده است.[۱]

۶ – عدالت: عدل و انصاف امام علی (ع) بارزترین صفتی است که او را سرمشق همه زمامداران عدالت خواه گردانیده است. ایشان در این باره می فرماید: “قسم به خدا اگر آسمان های هفت گانه را با افلاک آنها به من بدهند تا پوست جویی را از دهان مورچه ای به زور بگیرم هر گز این کار را نخواهم کرد.[۲]

۷ – بندگی خدا و مخالفت با هوای نفس: آن حضرت هیچ گاه از روی هواهای نفسانی قدمی برنداشت و به خاطر خدا همه امیال و هواهای خود را سرکوب می کرد و تنها در پی عبودیت خالصانه و عمل برای خدا بود. نبرد با عمرو بن عبدود نمونه ای از این اخلاص است.

در اثر این صفات و یژگی های ارزشمند و به موجب آیه شریفه: “مسلّماً کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى‏دهد“! [۳] خداوند متعال محبت آن حضرت را در قلب های مردم قرار داده و ایشان عزیز ترین فرد در پیش مردم بودند. و این موجب حسادت و دشمنی افراد بی ایمان با آن حضرت شده بود؛ زیرا افرادی که ادعای ایمان و برتری داشتند نمی توانستند در این صفات به پای ایشان برسند. اما صفتی که بیش از همه موجب بر انگیخته شدن دشمنی ها مخصوصاً دشمنی معاویه شده بود؛ شدت عدالت حضرت علی (ع) بود. پس از پذیرش خلافت در نخستین سخنرانی خود در مسجد مدینه با شفافیت تمام مواضع و برنامه خود را اعلام کرده و از جمله، قاطعانه درباره خط اصلی حکومت خود، یعنی عدالت گستری و ستم ستیزی و شایسته سالاری سخن گفت و اعلام کرد که وضعیت موجود را زیرو رو خواهد کرد و عقب افتادگان شایسته را پیش خواهد انداخت و پیش افتادگان بی لیاقت را عقب خواهد زد. [۴] و اموال به یغما رفته را حتی اگر در کابین زنان باشد و بهای کنیزان شده باشد باز خواهد گرداند؛ چرا که “در عدالت گشایشی است و کسی که عدالت بر او تنگی کند، ستم بر او تنگ تر خواهد آمد“. [۵]

از طرف دیگر معاویه شخصی ریاست طلب بود که برای رسیدن به قدرت از هیچ کاری ابا نداشت، چنان که در تاریخ آمده است که معاویه بعد از صلح با امام حسن (ع) روزی در خطبه نماز عید پرده از روی مقاصد و اهداف خود برداشت و گفت: “من به خاطر روزه گرفتن یا خواندن نماز یا حج بجا آوردن یا پرداخت زکات با شما نجنگیدم!؛ چرا که می دانستم شما این کارها را انجام می دهید، بلکه با شما جنگیدم تا بر شما امیر شوم، خداوند امارت شما را به من اعطا کرده بود و شما نمی خواستید“. [۶] بنا براین بسیار واضح است طرز تفکری که همه همت و تلاش او ریاست و سلطنت و حکومت بر مردم است حکومت ارزشی امام علی را بر نمی تابد. علاوه بر این که کشته شدن اجداد و اقربای مشرک معاویه در جنگ های صدر اسلام آتش انتقام جویی او از اسلام و پیامبر اسلام را در وجود آنان شعله ور کرده بود و این نیز انگیزه مهم دیگری برای مخالفت با امام علی به عنوان سمبل اسلام و نزدیک ترین فرد به پیامبر اکرم (ص) بود. چنان که فرزندش یزید بعد از به شهادت رسانیدن امام حسین (ع) در مقابل سر بریده او پرده از تشفی عقده های خود برداشته و علناً این شعر را می خواند: “ای کاش پدران من که در جنگ بدر کشته شدند بودند و این ذلّت و خواری و جزع فزع قبیله خزرج را می دیدند …”. این شعری است که ابن زبعری در جنگ احد بعد از شکست مسلمانان و به شهادت رسیدن یاران پیامبر گفته بود، [۷] و اکنون یزید این شعر را پس از به شهادت رساندن امام حسین می خواند و این دو واقعه را شبیه سازی می کرد و آرزو می کرد اجداد مشرک او بودند و می دیدند که چگونه یزید انتقام خون آنان را از خاندان پیامبر (ص) گرفته است.

بنابراین، انگیزه اصلی مخالفت معاویه و دودمانش با حکومت امام علی (ع) و فرزندانش مخالفت با اصل اسلام و بنایی بود که رسول گرامی اسلام (ص) آن را بنیان نهاده بود.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱] انسان، ۸-۱۰.

[۲] محدث نوری، مستدرک ‏الوسائل، ج ۱۳، ص ۲۱۱٫ نَهْجُ الْبَلَاغَهِ، قَالَ ع “وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَّبْعَهَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاکِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِیَ اللَّهَ فِی نَمْلَهٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِیرَهٍ مَا فَعَلْتُهُ“.

[۳] مریم، ۹۶، “إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا“.

[۴] نهج البلاغه، خ ۱۶، ص۵۷.

[۵] نهج البلاغه ، خ ۱۵، ص ۵۷، “فان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق“.

[۶] أبو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقى (م ۷۷۴)، البدایه والنهایه، ج ‏۸، ص۱۳۱،   نشر دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶٫ُُُُُّّّّّ “قال یعقوب بن سفیان: حدثنا أبو بکر بن أبى شیبه و سعید بن منصور قالا: ثنا أبو معاویه ثنا الأعمش عن عمرو بن مره عن سعید بن سوید. قال: صلى بنا معاویه بالنخیله- یعنى خارج الکوفه- الجمعه فی الضحى ثم خطبنا فقال: ما قاتلتکم لتصوموا و لا لتصلوا و لا لتحجوا و لا لتزکوا، قد عرفت أنکم تفعلون ذلک، و لکن إنما قاتلتکم لأتأمر علیکم، فقد أعطانى الله ذلک و أنتم کارهون».

[۷] البدایه والنهایه، ج ‏۸، ص۲۰۴، “لیت أشیاخى ببدر شهدوا جزع الخزرج من وقع الأسل‏“.