در قرآن دو آیه وجود دارد که از هر نظر مانند هم هستند یکی آیه ۶۲ سوره بقره و دیگری آیه ۶۹ مائده با اینکه همه مفردات و کلمات دو آیه باهم یکی هستند ولی در یک آیه کلمه الصابئون ولی در دیگری الصابئین آمده علت این چه می باشد؟

پاسخ اجمالی

لغت عربی لغت بسیار دقیق و زیبایی است که قواعد و دستورات ادبی و نحوی خاص خود را دارد. علت اینکه الصابئین در یک آیه منصوب  و الصابئون در آیه دیگر مرفوع آمده تفاوت عوامل ادبی و نحوی در این دو آیه است؛ یعنی از جهت ادبی و نحوی «الصابئین» در سوره بقره، به علت عطف بر اسم انٌ (الذین) منصوب است؛ ولی الصابئون در سوره مائده به سبب مبتدا بودن مرفوع شده است. البته خبر الصابئون به علت وجود قرینه حذف شده است و بنابر این واو ما قبل نیز عاطفه نیست؛ بلکه جمله الصابئون با خبر محذوف خود جمله معترضه است.

پاسخ تفصیلی

علت اینکه کلمه الصابئین در آیه سوره بقره به صورت منصوب  و الصابئون در آیه سوره مائده مرفوع آمده تفاوت عوامل ادبی و نحوی در این دو آیه است  برای روشن شدن مطلب عین دو آیه را می آوریم:

” إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ النَّصارى‏ وَ الصَّابِئینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون‏[۱]“

“إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‏ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون‏ انٌ[۲]“

از جهت ادبی و نحوی «الصابئین» در سوره بقره، به علت عطف بر اسم انٌ (الذین) منصوب است؛ ولی الصابئون به سبب ترکیبی دیگر مرفوع می‌باشد. در علت رفع الصابئون وجوه مختلفی ذکر شده است که به چند مورد آن اشاره می شود:

الف. در علم نحو ثابت شده است که عطف بر سه قسم است: عطف لفظی، عطف محلی، عطف معنوی. «الصابئون» به سبب عطف بر محل «الذین ءامنوا» که در محل مبتدا و مرفوع می‌باشد، مرفوع شده است. برخی از نحویین این ترکیب را نمی پذیرند و می‌گویند در صورت عطف، توارد دو عامل بر یک معمول رخ می دهد که جایز نیست.[۳]

ب. «الصابئون» مبتدا است و از این رو مرفوع شده است و خبر آن به علت وجود قرینه حذف شده است. واو ما قبل نیز عاطفه نیست؛ بلکه معترضه است و جمله الصابئون با خبر محذوف خود جمله معترضه است.»[۴] به خاطر معترضه بودن این جمله معنای آیه طبق این ترکیب با ترکیب قبلی و هم چنین با آیه سوره بقره، متفاوت خواهد بود؛ زیرا جمله معترضه مقصود اصلی در کلام نمی باشد. از نظر کسانی که به ادبیات عرب آشنایی دارند تفاوت اعراب به خاطر تفاوت ترکیب ادبی یک امری بسیار عادی به حساب می آید.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱] بقره،۶۲.

[۲] مائده،۶۹.

[۳]. برای تفصیل بیشتر به نشانی زیر مراجعه شود: انصاری مصری، جمال الدین ابن هشام، مغنی البیب عن کتب الاعاریب، الباب الرابع، اقسام العطف، ج۲، ص ۴۷۴، مکتبه مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ ه.ق.

[۴]. استر آبادی، رضی الدین، شرح الرضی علی الکافیه ، ج۴، ص۳۵۵، چاپ دوم، مؤسسه الصادق، تهران، ۱۳۸۴ ه.ش.