علم نجوم را از دو منظر می‌توان دید:

گاهی منظور از علم نجوم، شیوه‌ای برای کشف حقایق، واقعیت‌ها و قوانین کیهانی و فیزیکی جاری در میان ستاره‌ها، سیاره‌ها، کهکشان‌ها و سحابی‌ها و درک بهتر و درست‌تر آنها. در این منظر این علم عهده‌دار توضیح حقایق فیزیکی جهان است و مشابه دانش فیزیولوژی و زیست‌شناسی است و از اعتبار لازم برخورداراست.

اما گاهی منظور از ستاره‌شناسی، طالع بینی و اعتقاد به ستاره شخصی افراد است. که اعتبار علوم تجربی و آموزه های وحیانی را ندارد.

البته شکی نیست که نوع غذا و آب و هوا و محیط و حتی خورشید و ماه و ستارگان در سرنوشت اهل زمین مؤثرند؛ تشعشعات آنها، جاذبه آنها و دیگر خصوصیاتشان در زندگی اهل زمین مؤثرند. اشعه‌های کیهانی چه بسا باعث جهش‌های ژنی ‌شوند، جاذبه ماه و خورشید باعث جذر و مد می‌شوند، انفجارات خورشیدی کار وسایل ارتباطی را مختل می‌کنند و… حتی جاذبه ماه و خورشید می‌تواند بر نطفه نیز تأثیرگذار باشد.

بنابراین این تنها اجرام آسمانی نیستند که بر ما اثر می‌گذارند؛ همه اشیاء در هم مؤثرند. ولی باز ما در افعال و صفات اختیاری، خود سازنده سرنوشت خود هستیم؛ و ما مکلفیم که در حیطه اختیار خود سعادت خود را کسب کنیم. خدایی که خالق هستی است با لحاظ قواعد حاکم بر نظام هستی دینی را در اختیار ما گذاشته است که اگر بر اساس آن عمل کنیم تمام عالم هستی در خدمت ما خواهد بود؛ و به نفع حقیقی ما – نه نفع توهمی ما – کار خواهد کرد. خداوند متعال می‌فرماید:

«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکْسِبُونَ»؛[۱] «و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می گشودیم؛ ولی (آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.»

بر همین اساس خداوند متعال از طریق انبیاء و ائمه(علیهم السلام) از تأثیر برخی اجرام سماوی بر زندگی انسان‌ها خبر داده و برای در امان ماندن از تأثیرات مضر آنها دستوراتی داده است، ولی اینها مؤید طالع بینی نیست؛ چون خود بزرگان دین از طالع بینی و کهانت نهی کرده‌اند و آن را با شرک برابر دانسته‌اند. این‌گونه روایات در واقع خبرهایی از منبع علم الاهی هستند که ما را راهنمایی می‌کنند تا از مضرات احتمالی این گونه امور در امان باشیم.

نقل است که حضرت علی(علیه السلام) قصد حرکت به‌سوی خوارج را نمود. یکی از اصحاب به او عرض کرد: اگر این ساعت حرکت کنی می ترسم که به مراد خود نرسیده و پیروز نگردی و من این سخن را از علم نجوم دریافته ام. حضرت فرمود:

«گمان می کنی تو از آن ساعتی که اگر کسی در آن حرکت کند با ناراحتی روبه رو نخواهد شد آگاهی؟ و می توانی از آن ساعتی که هر کس در آن به راه افتد زیان می یابد او را باخبر کنی؟ کسی که در این گفتار تو را تصدیق کند، قرآن را تکذیب کرده است، و از استعانت به خدا در رسیدن به هدف‌های محبوب و مصونیت از آنچه ناپسند است بی نیاز شده است. گویا می خواهی به جای خداوند، تو را ستایش کنند، چون به زعم خود، مردم را به ساعتی که در آن به مقصود می رسند و از زیان بر کنار می مانند، هدایت کرده ای! ای مردم، از فراگرفتن علم نجوم بر حذر باشید، جز به آن مقدار که در دریاها و خشکی‌ها شما را هدایت کند. چه این که نجوم به‌سوی کهانت دعوت می کند، منجم همچون کاهن است، و کاهن چون ساحر، و جادوگران همانند کافران و کافر در آتش است، اکنون از سخن این منجم نترسید، و به نام خدا به‌سوی مقصد حرکت کنید. پس [آن حضرت با لشکریانش به‌سوی کارزار] حرکت کرده و پیروز گردید.»[۲]

در این روایت به این امر تصریح شده است که:

«ای مردم، از فراگرفتن علم نجوم بر حذر باشید، جز به آن مقدار که در دریاها و خشکی‌ها شما را هدایت کند.»

یعنی در حقیقت بخشی که در قالب حقایق علمی اثبات شده و دارای کاربرد است. پس برای کشف حقایق زیست‌شناسی باید به سراغ زیست‌شناس و روش‌های محققانه آن برویم و برای پیش بینی کسوف و ساختار فلکی هستی، سراغ منجم. 

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:عبدالحمید آکوچکیان/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – کتاب: آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم، بحار الأنوار، مصحح: محمد باقر بهبودی، مترجم محمد باقر کمره‌‌ای، تهران: دارالکتب اسلامیه، بی‌تا:  بحارالانوار،  ج ۲، ص ۱۸۸ و ۱۸۷٫

[۲] – کتاب: آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم، بحار الأنوار، مصحح: محمد باقر بهبودی، مترجم محمد باقر کمره‌‌ای، تهران: دارالکتب اسلامیه، بی‌تا:  بحارالانوار،  ج ۲، ص ۱۸۸ و ۱۸۷٫