“شیطان” اسم عام است برای هر موجود طغیانگر، سرکش و منحرف کننده. خواه از نوع انسان باشد، یا از جن و یا هر نوع دیگر. در قرآن کریم شیطان به موجود خاص اطلاق نشده، بلکه حتی به انسان های شرور، فتنه گر و مفسد هم شیطان گفته شده است.

بنابراین، منظور از “شیطان انس” همان انسان هایی هستند که هم خود آنها به سبب سرپیچی از دستورات الاهی منحرف و گمراه شده اند و هم در صدد به انحراف کشاندن دیگران هستند.

پاسخ تفصیلی

“شیطان” از ماده “شطن” به معنای دوری گرفته شده است. شیطان چون از کارهای خیر فاصله گرفته و از رحمت خدا دور شده، به این نام خوانده شده است. [۱]

شیطان اسم جنس (عام) است و ابلیس اسم خاص و علم. به عبارت، دیگر شیطان به هر موجود موذی، منحرف کننده، سرکش و طغیانگر خواه از نوع انسان باشد یا غیر انسان گفته می شود. ابلیس نام شیطانی است که حضرت آدم را فریب داد و اکنون هم با لشکریان خود در کمین انسان هاست. [۲]

صحاح اللغه می گوید: هر سرسختی که از حق و حقیقت روگردان باشد، چه از افراد انسان، چه از جن و چه از حیوانات، شیطان است. [۳]

از موارد استعمال واژه ی شیطان در قرآن کریم، هم استفاده می شود که شیطان به موجود موذی و مضر گفته می شود. موجودی که از راه راست برکنار بوده و در صدد آزار دیگران است. چنانچه در قرآن آمده: «انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوه و البغضاء…». [۴] شیطان می خواهد بین شما، دشمنی و بغض و کینه ایجاد کند… .

در قرآن کریم، شیطان به موجود خاص اطلاق نشده، بلکه حتی به انسان های شرور و مفسد هم شیطان گفته شده است. «و کذالک جعلنا لکل نبی عدواً شیاطین الانس و الجن». [۵] و بدین سان ما برای هر پیامبری دشمنی از شیطان های انسانی و یا جن قرار دادیم.

از این که به ابلیس هم شیطان گفته شده، به خاطر فساد و شرارتی است که در وجود او قرار دارد. [۶]

واژه ی شیطان حتی به میکروب ها هم اطلاق شده است. «لاتبیتوا القمامه فی بیوتکم… فانها مقعد الشیطان».[۷] زباله ها را شب در خانه های خود نگه ندارید؛ زیرا زباله جایگاه شیطان است. از آن جا که زباله محل تجمع حیوانات و حشرات موذی است، از آن تعبیر به شیطان شده است.

علاوه بر اینها، خداوند در قرآن کریم در آیات فراوان پیروی از هوای نفس ، حسد ، غضب، تکبر ، منافقان و … را نیز شیطان خوانده است. [۸]

بنابراین، به نظر می رسد شیطان معانی مختلف دارد که یکی از مصداق های روشن آن ابلیس و لشکریان او است و مصداق دیگر آن ، انسان های مفسد و منحرف کننده اند، و البته در پاره ای از موارد به معنای میکروب های موذی نیز آمده است. [۹]

به بیان دیگر، شیطان در معنای اصلی گویا مفهوم وصفی دارد؛ یعنی “شرور” ، و در قرآن کریم شیطان به همین معنا بکار رفته است. جز این که گاهی در مورد خود ابلیس و گاه با معنای عام در مورد هر موجود شروری که شرارت در او ملکه ی راسخ گردیده است. پس ممکن است شیطان از جن یا انس باشد و در میان شیاطین جن فرد ممتازی وجود دارد که در شیطنت مقام عالی دارد و او ابلیس است. [۱۰]

البته در اینک ه ابلیس از جنس “ملائکه” بوده، یا از جنس “جن”، اختلاف نظر وجود دارد:

از ظاهر برخی از آیات قرآن استفاده می شود که ابلیس از ملائکه است. «و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لآدم…».[۱۱] هنگامی که به فرشتگان گفتم بر آدم سجده کنید همگی سجده کردند، جز ابلیس… .

در آیه ی دیگر آمده است: «… فسجدوا الاّ ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه…». [۱۲] … پس سجده بردند مگر ابلیس که از جن بوده و از فرمان پروردگارش سرپیچید… . پس ابلیس از جن است و به جهت عبادت چندین هزار ساله اش در صف ملائکه قرار گرفته بوده و از این روی مورد خطاب بوده است. [۱۳]

نتیجه:

شیطان به موجودی گفته می شود که حالت سرکشی و سرسختی دارد و در عین حال فتنه انگیز و گمراه کننده است و ممکن است از نوع انسان، جن و حیوان و یا هر نوع دیگر باشد و منظور از “شیطان انس” انسان هایی هستند که دارای چنین ویژگی هستند.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱] مجمع البحرین، ماده ی شطن.

[۲] شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن، ج۲، ۴۹۰؛ بیستونی، محمد، شیطان شناسی از دیدگاه قر آن، ص۱۲.

[۳] صحاح اللغه، باب النون، فصل الشین، ماده ی شطن، ج۵، ص ۲۱۴۴.

[۴] مائده، ۹۱.

[۵] انعام، ۱۱۲.

[۶] بیستونی، محمد، شیطان شناسی از دیدگاه قرآن کریم، ص ۱۳ – ۱۴.

[۷] ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج۱۳، ص۶۳۴۰.

[۸] موسوی غروی، محمد جواد، آدم از نظر قرآن، ج۲، فصل ۹، اطلاقات شیطان، ص۳۲۷ – ۳۹.

[۹] بیستونی، محمد، شیطان شناسی از دیدگاه قرآن کریم، ص۱۳ – ۱۴.

[۱۰] مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن ج۱-۳، ص۲۹۷-۲۹۸.

[۱۱] بقره ، ۳۴.

[۱۲] کهف، ۵۰.

[۱۳] برای آگاهی بیشتر رجوع شود به: مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، ج۱-۳، ص۲۹۸- ۲۹۹؛ مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، ج۹، ص ۱۸۵.