بسیارى از آیات، بر وقوع و تحقّق شفاعت ـ فراتر از امکان ـ دلالت دارند. این آیات نه تنها از وجود شافعان خبر مى دهد؛ بلکه مشخصات آنها را هم بیان مى کند: «یَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَهُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلاً»؛[۱]  «در آن روز شفاعت سودى ندارد، مگر شفاعت کسى که خداى رحمان به او اجازه داده و سخن او را پسندیده است».

به کار بردن فعل ماضى در این آیه، در اصطلاح ادبى بر حتمى بودن وقوع شفاعت دلالت دارد.

آیه «لا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضى»[۲] شفاعت شوندگان را توصیف مى کند؛ یعنى، اصل وقوع شفاعت و وجود شفیعان امرى مسلم دانسته شده و به معرفى شفاعت شوندگان پرداخته است.

روایات متواتر از نبى اکرم (صلی الله علیه وآله)  نیز بر وقوع و تحقق آن دلالت مى کند. به همین جهت شفاعت اولیاى الهى در روز رستاخیز، امرى قطعى و ثابت و مورد اتفاق مسلمین است.

یک. دیدگاه اهل سنت

۱ – فخر رازى؛ «امت اسلامى اتفاق نظر دارند که پیامبر اسلام روز رستاخیز حق شفاعت دارد… و معناى شفاعت پیامبر این است که گنه کاران را از عذاب دوزخ مى رهاند تا وارد آتش نشوند و آنها هم که در آن مى سوزند، در پرتو شفاعت پیامبر از آتش دوزخ خارج شده، وارد بهشت مى شوند».[۳]

۲ – علامه قوشجى (صاحب شرح تجرید)؛ «مسلمانان شفاعت را به عنوان یک اصل مسلم پذیرفته اند و در باره آن اختلاف ندارند.[۴]

۳ – ابن تیمیه (از پایه گذاران فرقه وهابیت)؛ «شفاعت، با روایات متواتر و از طریق اجماع اثبات شده و کسانى که پس از اقامه دلیل، چنین موضوعى را انکار کنند، کافر مى شوند».[۵]

نمونه روایات اهل سنّت:

از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)  نقل کرده اند: «ان شفاعتى یوم القیامه لاهل الکبائر من امتى»؛[۶] «شفاعت من در روز قیامت براى کسانى از امتم خواهد بود که مرتکب گناهان بزرگ شده اند».

و نیز: «یشفع یوم القیامه الانبیاء ثم العلماء ثم الشهداء»؛[۷] «در روز قیامت پیامبران سپس عالمان و سپس شهیدان شفاعت مى کنند» و «یشفع النبیون و الملائکه و المؤمنون»؛[۸] «پیامبران، فرشتگان و مؤمنان شفاعت مى کنند».

دو. دیدگاه شیعه

۱ – خواجه نصیر طوسى؛ «عقیده به شفاعت از عقاید صحیح اسلامى است؛ خواه به منظور افزایش پاداش باشد و خواه براى اسقاط کیفر».[۹]

۲ – علامه حلى رحمه الله؛ «علماى اسلام اتفاق نظر دارند که پیامبر اسلام در روز رستاخیز حق شفاعت دارد».[۱۰]

نمونه روایات شیعه:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  فرمود:

«انى لأشفع یوم القیامه فاشفع و یشفع على، فیشفع اهل بیتى فیشفعون»؛[۱۱] «من در روز قیامت شفاعت مى کنم و على هم شفاعت مى کند و اهل بیت من نیز شفاعت مى کنند و پذیرفته مى شود».

حضرت على (علیه السّلام)  فرمود:

«ثلاثه یشفعون الى اللّه عزوجل: فیشفعون الانبیاء ثم العلماء ثم الشهداء»؛[۱۲] «سه دسته در پیشگاه خداوند شفاعت مى کنند و شفاعت آنان پذیرفته مى شود: پیامبران، دانشمندان دینى، شهدا».

امام صادق (علیه السّلام)  مى فرماید:

«من انکر ثلاثه فلیس من شیعتنا: المعراج و المسائله فى القبر و الشفاعه»؛[۱۳] «هر کس سه چیز را انکار کند، از شیعیان ما نیست: معراج، سؤال قبر و شفاعت».

امام باقر (علیه السّلام)  نیز فرموده است: «مؤمنى که از همه کمتر شفاعت مى کند، سى تن را شفاعت مى کند».[۱۴]

دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی

[۱] – طه ۲۰، آیه ۱۰۹٫

[۲] – «شفاعت نمى کنند مگر براى کسى که مورد پسند خداوند باشد»: انبیاء ۲۱، آیه ۲۸٫

[۳] – تفسیر مفاتیح الغیب، ج ۳، ص ۶۳، تفسیر آیه ۴۸ و یا ۱۲۳ بقره.

[۴] – شرح تجرید، ص ۵۰۱٫

[۵] – الرسائل الکبرى، رساله استغاثه، ج ۱، ص ۴۸۱٫

[۶] – مسند احمد بن حنبل، ج ۳، ص ۲۱۳؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۴۴۱٫

[۷] – سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۴۴۳٫

[۸] – صحیح بخارى، ج ۹، ص ۱۶۰؛ مسند احمد، ج ۳، ص ۹۴٫

[۹] – شرح تجرید الاعتقاد، ص ۲۶۲٫

[۱۰] – کشف المراد، ص ۲۶۲٫

[۱۱] – مناقب ابن شهر آشوب، ج ۲، ص ۱۵٫

[۱۲] – صدوق، خصال، ص ۶۲۴٫

[۱۳] – صدوق، امالى، ص ۱۷۷٫

[۱۴] – کافى، ج ۸، ص ۱۰۱٫