با سلام و احترام؛ در آیه ۳ سوره ممتحنه آمده است: «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ». با توجه به این آیه:۱٫ مگر این طور نیست که اولاد صالح باعث می شوند پدر و مادر فوت شده در عالم برزخ از کارهای خوبی که انجام می دهند بهره مند شوند؟ و همین طور بعضا در قیامت؟ ۲٫ مگر در بعضی روایات و آیات قرآن نیامده – البته تفسیر آیات – در قیامت حسرت بعضی جهنمیان دو برابر می شود زمانی که می بینند با اموال حرامی که به دست آورده اند وراثشان به بهشت می روند؟ ۳٫ ولی بعضی وراث دیگر برای برخی جهنمیان که با اموال حرام پدر و مادرشان معصیت خدا را کرده اند عذاب اینها مضاعف می شود؟ پس چطور آیه ۳ سوره ممتحنه این طور تفسیر می کند و همه خانواده را غیر مرتبط می داند؟!

پاسخ اجمالی

آیات فراوانی وجود دارند که بی فایده بودن نسبت های فامیلی را در آخرت اعلام می کنند. به عنوان نمونه در آیه ای می خوانیم: هرگز بستگان و فرزندانتان روز قیامت سودى به حالتان نخواهند داشت! روز قیامت میانتان جدایی افکنده خواهد شد و …،[۱] این آیه اشاره به افرادی مانند «حاطب بن ابى بلتعه» دارد که اسرار مسلمانان را در اختیار مشرکان مکه قرار می داد و وقتی پیامبر اسلام(ص) از او  می پرسید؛ چرا اسرار مسلمانان را در اختیار دشمنان قرار می دهی؟ می گفت: خویشاوندان و بستگانى در مکه دارم که در دست کفار گرفتارند، مى‏ترسم آسیبى به آنها برسانند، خواستم از این طریق آنها را حفظ کنم.[۲]
خداوند در این آیه می فرماید کسانی که برای نفع رساندن به فرزندان و بستگان کافر و مشرک خود، به مسلمانان خیانت می کنند، بدانند که این بستگان کافر در روز حساب هیچ دردی از آنها دوا نخواهند نمود. بدیهی است که فرزندان و بستگان مؤمن انسان مشمول این آیه نخواهند شد.
در همین ارتباط، مفسران معتقدند؛ جمله «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ»، در صدد رفع این توهم است که ممکن است کسی فکر کند دوستى با مشرکان برای حفظ فرزندان و بستگان نباید اشکال داشته باشد. در حالی که آیه شریفه پاسخ مى‏دهد، اگر حفظ ارحام به قیمت عذاب دوزخ برایتان تمام شود؟ قطعاً و عقلاً نباید در صدد حفظ آنان برآیید؛ به دلیل آن که فرزندان و بستگان که برای حفظ آنان امروز با دشمنان خدا دوستى کردید، در روزى که کیفر معصیت و اعمال زشت خود را مى‏بینید، به درد شما نمى‏خورند، و دردى از شما دوا نمى‏کنند.[۳]
«یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ» یعنى روز قیامت خداى تعالى با از کار انداختن اسباب دنیوى، میان انسان  ها جدایى می اندازد و این در حقیقت دلیلى است بر این  که در قیامت انسان ها که از یکدیگر جدا می شوند و پیوندها به کلى بریده می  شود و سودى برای همدیگر نخواهند داشت؟!
«وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ». این جمله تمام کننده جمله «لَنْ تَنْفَعَکُمْ» و در حقیقت تأکید آن است. معنایش این است که روز قیامت أرحام و اولاد، شما را در برطرف کردن آثار این خیانت و امثال آن، کمک نخواهند کرد، و خدا بدانچه می کنید بینا است؛ چیزى بر او پوشیده نیست؛ به عظمت این خیانت شما آگاه است، و خواه ناخواه شما را بر آن مؤاخذه خواهد نمود.[۴]
مشابه این مضمون را قرآن در آیه ای دیگر چنین بیان می دارد: «کسانى که کافر شدند، هرگز نمی توانند در پناه اموال و فرزندانشان، از مجازات خدا در امان بمانند»![۵]
واضح است که رها کردن دین و فروختن آن به دنیای فرزندان و بستگان، خطای بزرگی است که نتیجه ناگوار آن در قیامت قابل مشاهده خواهد بود: «فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ»؛[۶] هنگامى که در «صور» دمیده شود، هیچ یک از پیوندهاى خویشاوندى میان آنها در آن روز نخواهد بود.[۷]
با توجه به آنچه بیان شد، انسان نباید چنین تصور کند که می تواند در قیامت از فرزندان و بستگان خود مانند دنیا کمک خواسته و از بحران ها خلاصی یابد زیرا هیچ موردی در قیامت یافت نخواهد شد که فردی تنها به دلیل کمک فرزندان و بستگانش از عذاب جهنم رهایی یابد و آیات فوق می گویند که حمایت از فرزندان و بستگان ناخلف برای افراد با ایمان در قیامت هیچ سودی نخواهد داشت، اما این بدان معنا نیست که مؤمنانی که به هر نحو به هم وابسته هستند بعد از مرگ، نمی توانند هیچ نقشی در حمایت از هم ایفا کنند بلکه به عنوان نمونه در برخی روایات تصریح شده که فرزندان صالح به عنوان باقیات صالحات در اعمال انسان نقش دارند.[۸]
این روایات با آن آیات ناهمگون نیستند زیرا همانگونه که گفته شد مجرد نسبت فامیلی، نقشی در منفعت و یا ضرر رساندن به انسان ندارد، بلکه آنچه که از طریق فرزندان و بستگان در عالم برزخ و قیامت نصیب انسان می شود، به نحوی بازتاب کارهای خود انسان است. به عنوان نمونه، فردی که فرزند خوبی تربیت کرده و به عنوان باقیات صالحات از خود به جای گذاشته، خوراک و پوشاک یکی از بستگان مجاهدش را تهیه کرده که بعدها در راه حق به شهادت رسیده و … در حقیقت نتیجه سال ها زحمت خودش را می بیند که از این طریق به او می رسد، نه آنکه مجرد وابستگی نسبی به فرزند و فامیلش موجب نجات او شده باشد.
البته و با این وجود، روز قیامت صحنه‏اى هول انگیز است که – به ویژه در ابتدای آن و قبل از پایان حسابرسی – همه از هم فرار مى‏کنند، هم چنان که قرآن کریم فرمود: «یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ».[۹] روزی که فرد از برادر، مادر، پدر، همسر و فرزندانش می گریزد زیرا هرکدامشان درگیر حسابرسی شخصی خود می باشند.

 منبع:اسلام کوئست

[۱]. ممتحنه، ۳٫ «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ».

[۲]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۹، ص ۴۰۴- ۴۰۵، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۳]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۹، ص ۲۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۴]. همان، ج ‏۱۹، ص ۲۳۰٫

[۵]. آل عمران، ۱۱۶٫

[۶]. مؤمنون، ۱۰۱٫

[۷]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۹، ص ۲۲۹٫

[۸] . إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا عَنْ‏ ثَلَاثٍ‏ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَهُ وَ صَدَقَهٍ جَارِیَه.

[۹]. عبس، ۳۴- ۳۷٫