متن کتاب شریف عده الداعی

الباب الرابع فی کیفیه الدعاء

و له آداب ینقسم إلى ثلاثه أقسام. فمنها [القسم الاول‏] ما یکون قبل الدعاء

کالطهاره و شم الطیب و استقبال القبله و الصدقه.

قال الله تعالى‏ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَهً و لقوله تعالى‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بِی‏ أی و لیتحققوا أنی قادر على إعطائهم ما سألوا.

وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ مَنْ سَأَلَنِی وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنِّی أَضُرُّ وَ أَنْفَعُ أَسْتَجِیبُ لَهُ.

فصل‏ و من الآداب حسن الظن بمالک العباد فی إجابته‏.

قال الله تعالى‏ وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً-

ففی الحدیث القدسی‏ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی‏ بِی فَلَا یَظُنَّ عَبْدِی بِی إِلَّا خَیْراً.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ ادْعُوا اللَّهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَهِ.

مقدمات دعا

در مورد مسئله دعا و موجبات استجابت دعا فرمودند که کیفیت دعا مهم است. و در کیفیت دعا در سه بخش سخن گفته اند. بخش اول چیزهایی [است] که قبل از دعا باید رعایت شود. یکی «تحصیل طهارت» است. انسان با وضو باشد، با غسل باشد، توبه کند، گناهانش بریزد، دلش را پاک کند، زبانش را پاک کند، دستش و اعضا و جوارحش را پاکیزه نگه دارد، عطر بزند و دعا کند. رو به قبله قرار بگیرد و دعا کند. صدقه بدهد و دعا کند. اینها مقدمات دعا است.

قرآن کریم هم فرموده: «فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَهً ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ» (۶:۲۹). هر وقت می خواهید با خدا مناجاتی داشته باشید، قبل از مناجات صدقه بدهید. و نکته دیگر باز اینکه پروردگار متعال به عنوان دستور العمل برای اهل دعا، به ما کرم کرده، القا فرموده [است]. فرموده: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ وَ لْیُؤْمِنُوا بی‏ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ».[۱]

«وَ لْیُؤْمِنُوا بی» یعنی منو باور کنید. یعنی نه اینکه همین طوری شد شد، نشد نشد. اینطور نباشد. خدا را قبول داشته باشید. «وَ لْیُؤْمِنُوا بی» دل به خدا بدهید با باور، با یقین، با اعتقاد؛ خدای خودتان را بخوانید. ایشان(علامه مجلسی) «وَ لْیُؤْمِنُوا بی» را اینطور معنی می کند: «أی و لیتحققوا أنی قادر على إعطائهم ما سألوا.» یعنی برایشان محقق باشد که من دستم باز است، من کم که ندارم. اگر خدا قدرت دارد، دارایی دارد، می شنود، مهربان است، بنابراین باید پیش ما محقق باشد که خدا گدایی من را نادیده نمی گیرد. ضعیفی که مثل من در خانه اش را می زند، در را به روی من باز می کند. (۸:۰۱)

و از وجود مبارک رسول الله ^{صل الله علیه و آله}  نقل شده است، حضرت از خدا نقل می کند، یعنی حدیث قدسی است. پیغمبر فرمود خدا فرموده: وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص یَقُولُ اللَّهُ ^{عَزَّ وَ جَلَ‏} «مَنْ سَأَلَنِی وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنِّی أَضُرُّ وَ أَنْفَعُ أَسْتَجِیبُ لَهُ.» (۸:۳۴).

اگر کسی مرا بخواند، سائل من باشد، دست نیاز و زبان سوال به سوی من باز کند، ولی حال او این باشد و «وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنِّی أَضُرُّ وَ أَنْفَعُ» در حالی که می داند و باور دارد که حتما نفع و زیان بدست خودم است. من به بندگانم نفع می رسانم یا زیان می زنم. اگر با این اعتقاد که ضارّ و نافع خداست. اگر خدا بخواهد من را نگه دارد، احدی نمی تواند به من زیانی وارد کند؛ و اگر خدا بخواهد به من نفعی برساند، احدی نمی تواند جلوی آن نفع را بگیرد. ولی اگر خدا بخواهد بلایی سر من بیاید، (۹:۳۹) احدی جلوی خدا را نمی تواند بگیرد. همه چیز دست خودش است. زیان را خدا اجازه می دهد به ما وارد بشود، نفع هم به دست خودش است، خودش به ما می دهد. اگر کسی با این باور خدا را بخواند، خدا دعای او را مستجاب می کند. «أَسْتَجِیبُ لَهُ.» در این صورت من استجابت می کنم جواب می دهم.

متن عده الداعی

و من الآداب حسن الظن بمالک العباد فی إجابته. قال الله تعالى‏ وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً-

ففی الحدیث القدسی‏ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی‏ بِی فَلَا یَظُنَّ عَبْدِی بِی إِلَّا خَیْراً.

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ ادْعُوا اللَّهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَهِ.

وَ فِیمَا أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى ع‏ یَا مُوسَى مَا دَعَوْتَنِی وَ رَجَوْتَنِی فَإِنِّی سَأَغْفِرُ لَکَ.

وَ رَوَى سُلَیْمَانُ بْنُ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‏ إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ حَاجَتَکَ بِالْبَابِ‏ وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى فَأَقْبِلْ بِقَلْبِکَ وَ ظُنَّ حَاجَتَکَ بِالْبَابِ.

متن سخنان استاد

«و من الآداب حسن الظن بمالک العباد فی إجابته.»(۱۰:۱۸) این فصل باز یک روزنه جدیدی است، برای اهل دعا که دعا کننده، باید این وضعیت را دارا باشد که به خدای خودش خوش گمان باشد. به خدای خودش بدبین [نباشد] یا شکی در رحمت خدا نداشته باشی. یقین داشته باشی که خدا کریم است، خدا رحیم است، خدا نزدیک است، خدا سمیع است، می شنود؛ خدا قبول می کند. با این حسن ظن برود و در خانه خدا را بزند، [انشاالله دعایش مستجاب می شود.].(۱۰:۵۸)

دو بال برای استجابت دعا

و قال الله تعالی«وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً»[۲] خدا خودش کیفیت دعا را گفته که چه طور دعا کنیم. وقتی خدا را می خوانید، باید دو بال داشته باشید تا پرواز کنید، دل شما اوج بگیرد. یکی بال خوف است و دیگری بال امید(رجا) است. خوف یعنی نگرانی وقتی دعا می کنید، خودتان را طلبکار ندانید که هر چه من می گویم، خدا باید انجام بدهد. احتمال بدهید که وضعتان خیلی خراب باشد.(۱۱:۳۹) نکند [در نزد] خدای متعال، گناه من مانع بشود، خدا جواب ندهد.

از آن طرف طمع داشته باشید؛ بگوید درست است من بد هستم، اما من که مهمان کرم خدا ام، خدا که به بدی من با من رفتار نمی کند، خدا با خوبی خودش با من رفتار می کند. هم از بدی خودتان نگران باشید، هم به رحمت واسعه خدا امید داشته باشید. «خَوْفاً وَ طَمَعاً»

ظنّ عبد به خداوند

«ففی الحدیث القدسی:‏ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی‏ بِی فَلَا یَظُنَّ عَبْدِی بِی إِلَّا خَیْراً.» (۱۲:۳۰) فرمود من، -خدا می گوید- پیش گمان بنده خودم هستم، هر گمانی بنده ام به من داشته باشد، من طبق گمانش با او برخورد می کنم، رفتار می کنم. اگر خدا را خدای خشنی می دانید، خدا را خدای انتقام گیری می دانید، خدا را خدای بی گذشت می دانید، چوبش را می خورید. اما اگر بگوئید خدا ارحم الرحمین است، خدا اکرم الاکرمین است، اگر با این عقیده، با این گمان برود در خانه خداوند، خدا همان طور با او رفتار می کند.

اینجا دیگر خدا دستور می دهد. «فَلَا یَظُنَّ عَبْدِی بِی إِلَّا خَیْراً.» بنده من، حق ندارد نسبت به من، بد گمان باشد. بنده من، تکلیف دارد که نسبت به خدای خودش خوش گمان باشد.

«وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ^{صلی الله علیه و آله}‏ ادْعُوا اللَّهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَهِ.» (۱۳:۵۷) وجود مبارک پیامبر ^{صلی الله علیه و آله}‏  ما فرمودند: خدا را بخوانید در حالی که یقین داشته باشید که خدا یقیناً جوابتان را می دهد. با یقین، تردید نکنید ها! خدا را رحیم بدانیم، کریم بدانیم، بخشنده بدانیم، معطی بدانیم، نزدیک بدانیم، سمیع بدانیم و یقین بدانیم که با این خصوصیاتی که خدا دارد، تردیدی نیست، چرا جواب من [را] ندهد؟ خدا که می تواند، خدا که می داند، خدا که دارد، خدا که مهربان هم هست، یک کسی که این صفات را دارد، آیا ممکن است بنده ای او را بخواند و او جواب ندهد؟! (۱۴:۴۳) حضرت رسول ^{صلی الله علیه و آله}‏ فرمودند: خدا را بخوانید در حالی که یقین داشته باشید، خدای متعال دعای شما را مستجاب می کند و ندای شما را لبیک می گوید.

[۱] بقره؛ ۱۸۶ – چون بندگان من درباره من از تو بپرسند، بگو که من نزدیکم و به نداى کسى که مرا بخواند پاسخ مى‏دهم. پس به نداى من پاسخ دهند و به من ایمان آورند تا راه راست یابند.

[۲] اعراف؛ ۵۶