موقعیت نزول و پیام مهمّ آیه «هزم» و «انتصار» چیست؟

پاسخ اجمالی

برای روشن موضوع مورد پرسش، به عنوان مقدمه باید گفت:
۱ – برای آیات مورد پرسش(۴۴ و ۴۵ سوره قمر) به خصوصه شأن نزولی ذکر نشده است. اما سوره قمر که آیات مورد پرسش در آن قرار گرفته، از سوره های مکی است و در مکه نازل شده است. آیات این سوره نشان مى ‏دهد که بعد از سال سوّم بعثت نازل شده، موقعى که رسول خدا(ص) دعوت خویش را آشکار کرده بود و کفار در مقابل دعوت آن حضرت به سختى ایستادگى مى ‏کردند، در عین حال وقت دقیق نزول آن معلوم نیست.[۱]
۲ – مطالب سوره مبارکه قمر یک پارچه انذار است، به استثناء دو آیه پایانی که بشارت به بهشت است، مطالب این سوره با نزدیک شدن قیامت و شکافتن ماه شروع مى‏شود، آن گاه سخن از تکذیب مشرکان است که نبوت رسول خدا(ص) را تکذیب مى‏کردند، با آن که مى‏دانستند به سر اقوام گذشته در اثر تکذیبشان چه بلاهایى آمد.
آن گاه به طور تفصیل، عذاب هایى که بر قوم نوح، هود، صالح، و لوط آمد بازگو کرده و در مقام نتیجه‏ گیرى می فرماید: مگر کفار مکه از آنها بهتر هستند که مانند آنها گرفتار نشوند؟ و یا در کتاب هاى آسمانى وعده شده است که اینان از بلا و عذاب مصون خواهند بود؟ و …
با این مقدمه می گوییم؛ آیات ۴۴ و ۴۵ سوره قمر،[۲]در مقام تهدید مشرکان اهل مکه یا تمام کفّار عصر رسول خدا(ص) است. خداوند در این آیات خطاب به مشرکان می فرماید؛ وقتى سرگذشت امت های پیشین را شنیدید و دانستید که آنان در اثر مخالفت با پیامبران و فرستادگان الهى چگونه هر یک به طرز خاصی به عذاب الهى دچار شدند، چگونه متنبه نمی گردید و عبرت نمی گیرید، شما چه شرافت و مزیتى نسبت به آنان دارید که مطمئن از عذاب گردیده ‏اید. آیا شما از حیث صفات یا از جهت خلقت بر آنها مزیّت دارید؟! یا آن که چنین گمان می برید که در کتاب هاى آسمانى پیش از قرآن براى شما از عذاب و سخط الهى برات آزادى رسیده؛ یا گمان می کنید و مى ‏گویید ما جماعتى هستیم با قوت و شوکت و کسى بر ما غالب نخواهد گردید؛ زیرا که همدیگر را یاری می کنیم و با هم متحد هستیم.
به عبارت دیگر؛ این آیات به کفّار اهل مکّه می گوید؛ شما برتر از قوم نوح، عاد و ثمود نیستید، نه در نیرو، نه در ثروت، نه در کثرت عدد و… که وقتى مورد سخط و غضب الهى واقع گردیدند، دیگر ملجأ و پناه ‏گاهى نبود که عذاب را از خود رفع نمایند، قدرى چشم خود را باز کنید و ببینید چگونه در اثر مخالفت مبتلا به عذاب ‏هاى شدید گردیدند، پس شما به چه چیز مطمئن هستید؟![۳]
خداى متعال در این جا کفار را هم به عذاب دنیا و هم به عذاب آخرت تهدید می نماید. عذاب دنیاى کفّار مکّه چنانچه مفسران گفته‏ اند جنگ بدر بوده که آنان شکست خوردند، هزیمت شدند و از جنگ فرار نمودند.[۴] اما عذاب و مجازات قیامت آنها به مراتب سخت‏تر و دردناک تر خواهد بود، و خواهند دید آتش آخرت چگونه آنها را خواهد گرفت.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج‏۱۰، ص ۴۳۰، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.

[۲]. «أَمْ یَقُولُونَ نَحْنُ جَمیعٌ مُنْتَصِرٌ* سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ».

[۳]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۹، ص ۲۹، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏۱۳، ص ۴۴۲، نهضت زنان مسلمان، تهران، ۱۳۶۱ش.

[۴]. «از عمر نقل شده است که چون آیه ۴۵ سوره قمر نازل شد من نفهمیدم که مراد خداوند از این آیه چیست، تا این که روز بدر رسول خدا را دیدم که زره می پوشید و می فرمود که «سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ» دانستم که این آیه دلالت بر تشتت جمعیت و منهزم شدن مشرکان و پیروزی ما بر ایشان دارد»، زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏۴، ص ۴۴۰، دار الکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۷ق.