فلسفهی سیاه پوشی در ایام عزاداری چیست؟
رنگ سیاه از جهات گوناگون، آثار و خواص مختلف دارد و به اعتبار هر یک از این خواص، در مورد یا مواردی خاص، فرد یا گروهی مخصوص برای منظور ویژه‌ی خویش از آن بهره می‌گیرند. رنگ سیاه از جهتی رنگ پوشش است؛ یعنی، رنگ تیره سبب استتار و اختفا می‌گردد و گاه برای چنین امری به کار گرفته می‌شود.[۱]
رنگ سیاه از جهت دیگر، رنگ هیبت و تشخّص است و از این رو، لباس رسمی شخصیت‌ها نوعاً سیاه یا سرمه‌ای سیر است، و در نقل‌های تاریخی موارد فراوانی را می‌توان یافت که برای نشان دادن هیبت و تشخّص فرد، گروه، حکومت یا مسأله‌ای از این رنگ استفاده می‌شده است.[۲]
یکی دیگر از خواص و آثار رنگ سیاه، آن است که این رنگ به صورت طبیعی، رنگی حزن‌آور و دلگیر و مناسب عزا و ماتم است. از همین رو، بسیاری از مردم جهان، از این رنگ به عنوان اظهار غم و اندوه از مرگ دوستان و عزیزان خود سود می‌جویند.
امّا باید توجّه داشت که انتخاب رنگ سیاه در ایام سوگواری- علاوه بر نکته‌ی فوق -علتی منطقی- عاطفی نیز دارد و آن عبارت است از این حقیت که کسی که در ماتم عزیزان خویش، جامه‌ی سیاه می‌پوشد و در و دیوار را سیاهپوش می‌کند، با این عمل می‌خواهد بگوید و بفهماند که: «تو، مایه‌ی روشنی چشم من و در حکم فروغ دیدگان من بودی و دفن پیکر تو در دل خاک بسان افول ماه و خورشید در چاه مغرب، سینه‌ی حیات و زندگی را در چشمم تیره و تار ساخته و زمین و زمان را در سیاهی و ظلمت فرو برده است».
چنان‌که حضرت زهرا (علیها سلام) در روز هشتم رحلت حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله و سلّم) بر سر قبر آن حضرت رفت و فریاد برآورد: «یَا أَبَتَاهْ انْقَطَعَتْ بِکَ الدُّنْیَا بِأَنْوَارِهَا وَ زَوَتْ زَهْرَتُهَا وَ کَانَتْ بِبَهْجَتِکَ زَاهِرَهً فَقَدِ اسْوَدَّ نَهَارُهَا فَصَارَ یَحْکِی حَنَادِسَهَا رَطْبَهَا وَ یَابِسَهَا… وَ الْأَسَى لَازِمُنَا…»؛[۳] «ای پدر! تو رفتی و با رفتن تو، دنیا روشنی‌های خویش را از ما برگرفت و نعمت و خوشی‌اش را از ما دریغ کرد. جهان، به حسن و جمال تو، روشن و درخشان بود [ولی اکنون با رفتن تو] روز روشن آن سیاه گشته و تر و خشکش حکایت از شب‌های بس تاریک دارد… و حزن و اندوه، همواره، ملازم ما است…».
بی‌مهر رخت، روز مرا نور نمانده است وز عمر، مرا جز شب دیجور نمانده است
بنابراین، سیاه‌پوشی، به دلیل رمز و رازی که در این رنگ نهفته است؛ به عنوان یک رسمی طبیعی و سنّت منطقی نشان حزن و اندوه دارد و پیروان اهل بیت (علیهم السّلام) در ایام عزاداری، لباس سیاه بر تن می‌کنند؛ زیرا لباس سیاه، نشانه‌ی عشق و دوستی به ساحت آنان، اعلام جانبداری از سرور آزادگان، در جبهه ستیز حق و باطل و اظهار تیره شدن آفاق حیات معنوی است.[۴]
لباس مشکین در عزاداری امامان نور (علیه السّلام)- خصوصاً سالار شهیدان- جسمی تیره، ولی جانی روشن دارد. در ظاهر سیاه است ولی در باطن سپید و چه خوش گفته است شیخ محمود شبستری در گلشن راز:
سیاهی گر بدانی نور ذات است به تاریکی درون، آب حیات است
چه می‌گویم، که هست این نکته باریک شب روشن میان روز تاریک
منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی ویژه محرم؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: گروه مؤلفان
[۱]. نگا: یادداشت‌هایی در زمینه‌ی فرهنگ و تاریخ، صص ۲۷۲-۲۷۳٫
[۲]. ابن اثیر یکی از مورّخان برجسته می‌نویسد: ابومسلم خراسانی روزی خطبه خواند. مردی برخاست و پرسید: این علامت سیاه که بر تو می‌بینم، چیست؟ گفت: ابو زبیر از جابر بن عبد الله انصاری روایت کرده است که گفت: پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هنگام فتح مکّه عمامه‌ی سیاهی بر سر داشت و این لباس هیبت و لباس دولت است.( ترجمه‌ی الکامل، ج ۹، ص ۱۱۴).
[۳]. بحار الانوار، ج ۴۳، صص ۱۷۴-۱۸۰٫
[۴]. نگا: سیاه‌پوشی در سوگ ائمه نور، صص ۳۱-۵۳٫
پاسخ دهید