در سورۀ مؤمنون این آیات به دو شکل آمده است: «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ»؛ المؤمنون، ۸۵ و «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ»؛ المؤمنون، ۸۹، سبب آن چیست؟

پاسخ اجمالی

در قرآن کریم تنها در سه مورد، آن هم در سوره ی مؤمنون عبارت «سَیَقُولُونَ لِلَّه» آمده است:

۱ – «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَذَکَّرُونَ»؛[۱]به زودى (در پاسخ تو) می گویند: «همه از آن خداست!» بگو: «آیا متذکّر نمی شوید؟!».

۲ – «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلا تَتَّقُونَ»؛[۲]به زودى خواهند گفت: «همه ی اینها از آن خداست!» بگو: «آیا تقوا پیشه نمی کنید (و از خدا نمی ترسید و دست از شرک برنمی دارید)؟!».

۳ – «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ »؛[۳]به زودى خواهند گفت: «همه ی اینها از آن خداست» بگو: «با این حال، چگونه می گویید سحر شده اید (و این سخنان سحر و افسون است)؟!

از آنجا که کفّار و مشرکان بیش از همه از مسئله معاد وحشت داشتند و به همین دلیل با انواع بهانه ها می خواستند شانه از زیر بار آن خالى کنند، قرآن نیز مشروحاً و به طور مؤکّد از معاد سخن می گوید. لذا از سه راه، منطق واهى منکران معاد را در هم می کوبد: از راه مالکیت خداوند بر پهنه ی عالم هستى،[۴] سپس ربوبیّت او،[۵] و سر انجام حاکمیتش بر مجموعه ی جهان،[۶] و از تمام این بحث ها چنین نتیجه می گیرد که او از هر نظر قدرت و توانایى بر مسئله معاد را دارد، و عدالت و حکمتش ایجاب می کند که این جهان، عالم آخرت را به دنبال خود داشته باشد. و در هر مورد با جمله «سَیَقُولُونَ لِلَّهِ» از خود مشرکان اعتراف می گیرد و سخن آنها را به خودشان باز می گرداند.[۷]

پس از ذکر سؤال و جواب اول جمله «أَفَلا تَذَکَّرُونَ» (آیا متذکر نمی شوید)، و پس از سؤال و جواب دوم «أَفَلا تَتَّقُونَ» (آیا از خدا نمی ترسید)، و پس از سؤال و جواب سوم «فَأَنَّى تُسْحَرُونَ» (چگونه می گویید سحر شده اید) آمده است.

در دو آیه، استفهام به وسیله ی همزه بیان شده و در آیه ی پایانی به صورت «أنّی» استفهامیه و به معنای «کیف» آمده است، و در هرسه آیه، استفهام، از قسم توبیخی می باشد.[۸]

در حقیقت، اینها توبیخ ها و سرزنش هایى است که مرحله به مرحله شدیدتر می شود و یکى از روش هاى معمول در تعلیم و تربیت منطقى است که وقتى بخواهند کسى را با سه دلیل محکوم کنند، نخست او را به طور ملایم مورد سرزنش قرار می دهند، بعداً شدید و سرانجام شدیدتر.[۹]

در نتیجه؛ کلمه ها در جایگاه مناسب خود قرار گرفته اند، و گویاترین سازه هاى ترکیبى و شیواترین ساختمان در ترکیب جمله ها ایجاد شده است که موجب تأثیر آفرینى آن در قلب ها و ذهن ها می شود. قرآن کریم، کتابى است سرشار از فصاحت و بلاغت و آراسته به انواع گوناگون محسّنات لفظى و معنوى. خداى بزرگ با دانش بیکران خویش جهت تفهیم هر چه بهتر حقایق و معارف در قالب الفاظ گوناگون، انواع هنرها و آرایه های ادبی را به کار گرفته است.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. مؤمنون، ۸۵٫

[۲]. مؤمنون، ۸۷٫ 

[۳]. مؤمنون، ۸۹٫

[۴]. «بگو: زمین و کسانى که در آن هستند از آن کیست، اگر شما می دانید؟»؛ مؤمنون، ۸۴٫

[۵]. «بگو: چه کسى پروردگار آسمان هاى هفتگانه، و پروردگار عرش عظیم است؟»؛ مؤمنون، ۸۶٫

[۶]. «بگو: اگر می دانید، چه کسى حکومت همه موجودات را در دست دارد، و به بی پناهان پناه می دهد، و نیاز به پناه ‏دادن ندارد؟!»؛ مؤمنون، ۸۸٫

[۷]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۲۹۴ و ۲۹۵، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۸]. ر.ک: صافى، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فى اعراب القرآن، ج ۱۸، ص ۲۰۱ – ۲۰۳،  دار الرشید، مؤسسه الإیمان، دمشق‏، بیروت، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ ق؛ درویش، محیى الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج ۶، ص ۵۳۸ و ۵۳۹، دارالارشاد، سوریه، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

[۹]. همان، ص ۲۹۹٫