یکم. سیاه پوشى، سنت منطقى بشر، در طول تاریخ بوده است؛ از ایران باستان گرفته تا یونان و اعراب جاهلیت.

  دوم. سیاه پوشى از سوى عباسیان یا اعراب پس از اسلام، به ایران منتقل نشده؛ بلکه از دیر باز این سلوک عملى و ظاهرى در فرهنگ و تمدن ملت ایران ریشه داشته است. توجه به نکات ذیل این دو مسأله را روشن مى کند:

۱ – سابقه سیاه پوشى

شواهد فراوان تاریخى و ادبى، بیانگر این حقیقت است که بسیارى از ملل و اقوام جهان، از دیر زمان، در ایام عزا سیاه مى پوشیده اند. به دلیل مجال اندک به ذکر چند نمونه از ایران، یونان باستان و اعراب اشاره مى شود.

  الف. ایران باستان؛ شواهد فراوانى در متون کهن ایرانى وجود دارد که سیاه پوشى را نشان ماتم و اندوه قلمداد کرده است. شاهنامه فردوسى ـ که بیانگر فرهنگ و تمدن کهن ایران است ـ پر است از مواردى که جامه سیاه را نمود عزا و غم تلقى کرده است.

در خصوص زمانى که رستم به دست برادرش شغاد، ناجوانمردانه کشته شد، فردوسى مى سراید:

به یک سال در سیستان سوگ بود

 همه جامه هاشان، سیاه و کبود  در عصر ساسانیان نیز، هنگامى که بهرام گور درگذشت ولیعهدش یزدگرد، چنین کرد:

چهل روز سوگ پدر داشت راه

 بپوشید لشگر کبود و سیاه فریدون هم که از جهان درگذشت، نواده و جانشین وى چنین کرد:

منوچهر، یک هفته با درد بود

 دو چشمش پر از آب و رخ زرد بودسپاهش همه کرده جامه سیاه

 توان گشته شاه و غریوان سپاهو این سیاه پوشى تا هم اکنون در ایران رایج است.[۱]

 ب . یونان باستان؛ در اساطیر یونان باستان، آمده است: زمانى که تیتس از قتل پاتروکلوس به دست هکتور، شدیدا اندوهگین شد؛ به نشانه عزا، سیاه ترین جامه هایش را پوشید.

  این امر نشانگر آن است که قدمت رسم سیاه پوشى در یونان، به عصر هومر بازمى گردد. در میان عبرانیان (یهودیان قدیم) نیز رسم آن بود که در عزاى بستگان خویش، سرها را مى تراشیدند و بر آن خاکستر مى پاشیدند و لباس شان در این گونه مواقع، سیاه رنگ یا نزدیک به آن بود.[۲]

 بستانى در دائره المعارف خود، رنگ سیاه را براى عزا در تمدن اروپاى قرن هاى اخیر، به عنوان مناسب ترین رنگ گزارش کرده، مى نویسد: طول دوران عزادارى ـ بر حسب درجه نزدیکى به مرده ـ از یک هفته تا یک سال طول مى کشد و بیوه زنان، دست کم تا یک سال عزا مى گیرند و در این مدت لباس هاى آنان سیاه رنگ و خالى از هرگونه نقش و نگار و زیورآلات است.[۳]

 ج . اعراب؛ تاریخ، شعر، لغت و سیره نشان مى دهد که اعراب ـ از مصر و شامات گرفته تا عراق و حجاز ـ رنگ سیاه را رنگ عزا شناخته اند.

زمخشرى (ادیب و مفسّر قرن ششم) مى نویسد: یکى از ادیبان گوید: راهبى سیاه پوش را دیدم و بدو گفتم: چرا سیاه پوشیده اى؟ گفت: عرب زمانى که کسى از آنها مى میرد، چه مى پوشد؟ گفتم سیاه مى پوشد، گفت من نیز در عزاى گناهان سیاه پوشیده ام.[۴]

 در کتاب هاى تاریخى، گزارش شده است: که عرب، در مواقع مصیبت، جامه خویش به رنگ سیاه مى کرد.[۵] در عصر پیامبر صلى الله علیه و آله پس از پایان جنگ بدر ـ که هفتاد تن از مشرکان و قریش به دست مسلمین به خاک هلاکت افتادند ـ زنان مکه در سوگ کشتگان خویش، جامه سیاه پوشیده اند.[۶]

 این شواهد تاریخى و ادبى، نشان مى دهد که رنگ سیاه از دیر باز در میان بسیارى از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است و این امر اختصاص به ایران یا دوران اسلام نداشته است؛ بلکه اعراب پیش از اسلام، ایرانیان و یونانیان باستان نیز به رسم عزا، جامه سیاه یا کبود مى پوشیده اند.[۷]

۲ – سیاه پوشى در میان اهل بیت (علیهم السلام)

گزارش هاى مستند بیانگر این حقیقت است که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و ائمه اطهار (علیهم السلام)  نیز مهر تأیید بر این سنت منطقى و رسم طبیعى گذاشته و خود در مقام عمل، در عزاى عزیزان خویش سیاه پوشیده اند.

  به روایت ابن ابى الحدید در شرح نهج البلاغه، امام حسن (علیه السلام)  در سوگ امیرمؤمنان على (علیه السلام) ، جامه هاى سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند.[۸]

 بنابر حدیثى که اکثر محدثان آن را نقل کرده اند، امام باقر (علیه السلام)  فرمودند: زنان بنى هاشم در سوگ ابا عبد الله (علیه السلام)  جامه سیاه بر تن کردند: «لما قتل الحسین بن على (علیه السلام) لبس نساء بنى هاشم السواد و المسوح و کن لاتشتکین من حر و لابرد و کان على بن الحسین (علیه السلام)  یعمل لهن الطعام للمأتم؛[۹] زمانى که امام حسین بن على (علیه السلام)  به شهادت رسید، زنان بنى هاشم لباس هاى سیاه و جامه هاى خشن مویین پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمى کردند. [پدرم] على بن الحسین به علت [اشتغال آنان به] مراسم عزادارى، براى شان غذا درست مى کرد».

۳ – فلسفه سپاه پوشى عباسیان

عباسیان، که در طول قیام، داعیه خون خواهى شهیدان اهل بیت را داشته اند و زمانى که به قدرت رسیدند، دولت خود را دولت آل محمد صلى الله علیه و آله و ادامه خلافت على ابن ابى طالب (علیه السلام)  قلمداد کردند و نخست وزیر خویش ابوسلمه خلال را وزیر آل محمد صلى الله علیه و آله و سردار مشهورشان ابومسلم خراسانى را امین یا امیر آل محمد صلى الله علیه و آله نامیدند.

 لباس سیاه در تداوم سیاه پوشى ماتم و اندوه فقدان عزّت پیامبر و مصایبى که بر اهل بیت (علیهم السلام)  رفته بود، انتخاب کردند؛[۱۰] نه آنکه آنان سیاه پوشى را در ایران و بلاد اسلامى، پایه گذارى کنند؛ زیرا سیاه پوشى در عزاى از دست رفتگان، منش طبیعى و رایج بود؛ خصوصا سیاه پوشى در عزاى شهیدان اهل بیت (علیهم السلام) .

  بنى عباس به بهانه خون خواهى شهیدان مظلوم کربلا و زید و یحیى، پرچم سیاه و سیاه پوشى را به عنوان ابراز و اعلام عزاى شهیداى اهل بیت برگزیدند و با این ترفند، دوستداران اهل بیت (علیهم السلام)  را به دور خود گردآوردند براى آن که این تبلیغ ظاهرى را در اذهان مردم زنده نگه دارند؛ پس از به قدرت رسیدن، در ظاهر سیاهى پرچم و لباس را شعار همیشگى خویش ساختند.[۱۱]

 به دلیل همین فریبندگى ظاهرى بود که امام صادق (علیه السلام)  و دیگر ائمه (علیهم السلام)  به رنگ و لباس سیاه تعریضاتى داشتند؛ یعنى، مخالفت امام در این موارد، ناظر به سیاه پوشى رسمى و خاصى بود که از سوى بنى عباس تحمیل شده و نماد بستگى و اطاعت از حکومت جائرانه آنان بوده است؛ نه سیاه پوشى بر اهل عزا و ماتم بر سوگ از دست رفتگان و خصوصا مصایب اهل بیت (علیهم السلام).[۱۲]

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – نگا: معجم‌البلدان، حموى، ج ۳، ص ۴۵۲ و تاریخ گیلان و دیلمستان، ص ۲۲۳٫

[۲] – دائره المعارف، ج ۶، ص ۷۱۰ ـ ۷۲۲٫

[۳] – (پاورقی نداشت)

[۴] – ربیع الابرار و نصوص الاخبار، ج ۳، ص ۷۴۷٫

[۵] – اخبار الدوله العباسیه، ص ۲۴۷٫

[۶] – السیره النبویه، ج ۳، صص ۱۰ ـ ۱۱٫

[۷] – نگا: تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى، ج ۲، ص ۱۲۷٫

[۸] – شرح نهج‌البلاغه، ابن ابى‌الحدید، ج ۱۶، ص ۲۲٫

[۹] – بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۸۸ و وسائل‌الشیعه، ج ۲، ص ۸۹۰٫

[۱۰] – شرح نهج‌البلاغه، ج ۷، ص ۱۷۲٫

[۱۱] – اخبار الدوله العباسیه، صص ۲۳۰ـ۲۳۲ و ۲۴۲٫

[۱۲] – نگا: سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، صص ۱۹۵ ـ ۲۰۰، ۱۲۹ـ۱۵۵، ۷۶ و ۷۷٫