آری، امام علی(ع) سواد خواندن و نوشتن داشت. او کاتب وحی بود و زمانی که وحی بر پیامبر اسلام(ص) نازل می‌شد و ایشان در کنار آن‌حضرت حضور داشت، پیامبر اکرم آیات قرآن را بر او املا می‌فرمود و ایشان آن‌را مکتوب می‌کردند. به همین علت است که وی را از کاتبان وحی و حافظان قرآن به شمار می‌آورند. همچنین تنظیم بسیاری از اسناد تاریخی و سیاسی و نوشتن نامه‌های تبلیغی و دعوتی؛ از کارهای حساس و پرارج امام علی(ع) بود. و نامه‌هایی که خود امام علی(ع) به مناسبت‌های مختلف به نگارش درآوردند که بسیاری از این نامه‌ها در نهج البلاغه در بخش نامه‌های حضرت گردآوری شده است؛ مانند نامه آن‌حضرت به مالک اشتر استاندار مصر که فرمان حکومتی و در واقع قانون اساسی برای اداره کشور برای هر حاکم و زمامدار است و… .
در این‌جا به چند نمونه از روایات و نقل‌های تاریخی اشاره می‌شود که سواد خواندن و نوشتن امام علی(ع) را ثابت می‌کنند.
۱ – علقمه بن قیس نخعى می‌گوید: على هنگام نوشتن صلحنامه، بدان روز که با معاویه مصالحه کرد، اشتر را براى نگارش بخواست. کسى گفت: خود، صلحنامه میان خویشتن و معاویه را بنویس. (على) گفت: به خدا سوگند که من خود به دست خویش صلحنامه حدیبیّه را نگاشتم و نوشتم «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و سهیل گفت: من بدین راضى نیستم، بنویس: «باسمک اللّهمّ- به نام تو، بار پروردگارا». و سپس نوشته شد: «این صلحنامه‌ایست که محمّد، پیامبر خدا و سهیل بن عمرو بر آن اتفاق کردند»، (ولى سهیل به پیامبر) گفت: اگر من گواهى می‌دادم که تو پیامبر خدایى دیگر با تو نمی‌جنگیدم. على (به دنبال این نقل افزود و) گفت: من از این سخن به خشم آمدم و گفتم: آرى به خدا سوگند که هر چند تو را ناخوش آید، او به راستى پیامبر خداست. آنگاه پیامبر خدا (ص) (خطاب به من) فرمود: «همان‏ را که (او می‌خواهد و) دستورت می‌دهد بنویس، بی‌گمان تو را نیز چنین وضعى پیش آید و چنین گذشتى خواهى کرد و مظلوم واقع خواهى شد». نصر، از عمر بن سعد که گفت: ابو اسحق شیبانى به من گفت: من آن پیمان‌نامه صلح را که بر کاغذى زرد نگاشته شده و دو مهر، یکى بر بالا و دیگرى بر پایین آن زده شده بود، نزد سعید بن ابى برده دیدم و خواندم. در مُهر على «محمّد رسول الله» و در مُهر معاویه نیز «محمّد رسول الله» نقش بسته بود.[۱]
۲ – بلاذری در بحث «أمر الخط» از کتاب «فتوح البلدان» به نقل از واقدی آورده است که هنگام ظهور اسلام، در میان قریش، هفده نفر نوشتن را می‌دانستند، سپس امام علی(ع) را به عنوان یکی از آن هفده نفر نام می‌برد.[۲]
۳ – ابن ابی الحدید می‌گوید: «محقّقان سیره نویس بر آنند که وحی را، علی ‏بن ابی طالب، زید بن ثابت و زید بن ارقم می‌نوشتند».[۳]
۴ – امام‏ على(ع) می‌فرماید: «هیچ آیه‌اى بر رسول خدا(ص) فرود نیامد جز آن‌که آن‌را بر من خوانده و املا نمود و من به خط خود می‌نوشتم».[۴]‏
۵ – نامه‌هایی که امام علی(ع) برای معاویه می‌فرستاد، با دست خط خود می‌نوشت و مورّخان اسلامی هر جا بحث از این نامه‌ها می‌شود؛ به این امر با عباراتی همچون «کتب علی بن ابی طالب»[۵] تصریح کرده‌اند. همچنین نامه‌هایی که آن‌حضرت برای دعوت و تبلیغ به اشخاص و یا به مردم مناطق مختلف نوشته‌اند.
بنابراین، امام علی(ع) توانایی خواندن و نوشتن داشته‌اند و در این امر میان شیعه و اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱]. منقری، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، تحقیق: هارون، عبد السلام محمد، ص ۵۰۹، المؤسسه العربیه الحدیثه، القاهره، چاپ دوم، ۱۳۸۲ق، افست قم، منشورات مکتبه المرعشى النجفى، ۱۴۰۴ق؛ اتابکى، پرویز، پیکار صفین (ترجمه وقعه الصفین)، ص ۷۰۳ – ۷۰۴، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۰ش.

[۲]. بلاذری، أبو الحسن أحمد بن یحیى، فتوح البلدان، ص ۴۵۳، دار و مکتبه الهلال، بیروت،  ۱۹۸۸م.

[۳]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۳۳۸، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

[۴]. شیخ کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۶۴، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.

[۵]. ر.ک: دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق: عامر، عبد المنعم، مراجعه شیال، جمال الدین، ص ۱۴۱، منشورات الرضى، قم، ۱۳۶۸ش؛  بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق: زکار، سهیل، زرکلى، ریاض، ج ۲، ص ۲۱۲، دار الفکر، بیروت،  چاپ اول، ۱۴۱۷ق. و منابع تاریخی دیگری که نامه‌های امام علی(ع) به معاویه در آن ثبت شده است.