چرا به زیارت قبور اولیا می رویم؟
در ابتدا باید دانست، سلام دادن به پیامبران و اولیای الهی حتی پس از فوت و رحلت آنها ریشه قرآنی دارد. چنان که در آیات الهی می خوانیم:
«سَلامٌ عَلَی نُوحٍ فِی العالَمِینَ».[۱]
«سَلامٌ عَلَی إِبرَاهِیمَ»[۲]
«سَلامٌ عَلَی مُوسَی وَ هارُونَ»[۳]
«سَلامٌ عَلَی إِل یاسِینَ»[۴]
«وَ سَلامٌ عَلَی المُرسَلِینَ»[۵]
زائر را از آن رو زائر گویند که وقتی به زیارت تو می آید از غیر تو عدول می کند و روی برمی گرداند.[۶] لذا برخی زیارت را به معنای قصد کردن و توجه نمودن می دانند.[۷] بنابراین زیارت اولیای الهی به معنای روی گردانی و عدول از امور مادی و جهان طبیعت و توجه و اقبال به عالم روحانیت و معنویت و انسان های کمال یافته است.[۸]
زیارت، حضور عارفانه عاشق در دیار معشوق، دیدار عاشقانه زائر از سرای مزور (زیارت شونده)، اظهار عشق و ارادت محبّ به محبوب، دل دادن صمیمانه، دل داده در کوی دل دار، سرسپردن سرباز فداکار در پیش پای سردار، اعلان فروتنی دین دار در برابر دین و پیشوایان دینی و اذان ایمان و دین داری است.
زیارت، اعلام وفاداری صادقانه مرید است به مراد، ابراز علاقه مطیع است به مطاع و اعلام خودفراموشی جان بر کف مخلص است نسبت به جانان.
زیارت، عرضه خویشتن بر ترازو و ابزار سنجش است، ایستادن در برابر آینه و معیار کمال و دیدن اندازه کمال خویش در آن آینه.
زیارت، سفری مشتاقانه، آگاهانه و عاشقانه است که از سرای دل آغاز می شود، از راه دل عبور می کند و سرانجام نیز در منزل دل به مقصد و مقصود می رسد و بار بر زمین می نهد.
زیارت، واکنشی به یک گرایش فطری است، هر کسی با کشش درونی و خداداد خویش، زیبایی را دوست دارد، به کمال عشق می ورزد، صاحبان کمال و زیبایی را می ستاید و در برابر آنان از خود فروتنی نشان می دهد. زیارت انسان کامل و زیبا، تجلّی گرایش کمال خواهی و زیبایی طلبی اوست.
زیارت، پیوند و اتحاد روحی و قلبی زایر با مزور است که در پرتو این ارتباط روحی، نفس زائر به اندازه استعداد و طهارتی که دارد از فیوضات و برکات انسان برتر و کامل الهی، بهره مند می گردد.[۹]
علاوه بر این که زیارت قبور اولیای الهی؛ خصوصاً پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) آثار و برکاتی دارد که می تواند ملاک حُسن و رُجحان آن باشد.
اینک به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
۱ – بزرگان دین و اولیای الهی در حقیقت الگوهایی هستند که با اقتدای به آنان به کمال و سعادتِ دنیا و آخرت خواهیم رسید. این مسئله تنها اختصاص به جوامع دینی ندارد، بلکه همه جوامع بشری درصدد بزرگ جلوه دادن الگوهایی هستند که مردم با اقتدای به آنان در طریق سعادت و کمال قرار گیرند. این الگوها اگرچه زنده نیستند، ولی با دعوت مردم به زیارت قبرشان، مردم را به یاد خود انداخته و آن ها را به کمالات سوق خواهند داد؛ مثلاً در بسیاری از کشورها میدان و مجسمه ای را به نام سرباز گمنام قرار می دهند، که رمز فداکاری خالص در راه وطن است تا مردم از این طریق همیشه به این فکر باشند که هرگاه کشور مورد هجوم اجانب قرار گرفت، از خود فداکاری نشان دهند. بنابراین حضور یافتن بر سر قبر بزرگان و اسوه ها، از حیث روانی آثار و برکات خاصّی دارد که روان شناسان از آن غافل نبوده اند.
عباس محمود عقاد از نویسندگان مشهور مصری می گوید: «خواست روزگار و اتفاقات این بوده که قافله حسین بعد از آن که از هرطرف جلو آن گرفته شد به سوی کربلا سوق داده شود، کربلایی که تاریخش تا امروز با تاریخ اسلام گره خورده و حقّش آن است که به تاریخ بنی نوع انسان گره بخورد. کربلا امروز حرمی است که مسلمانان به جهت عبرت و درس آموزی، او را زیارت کرده و غیرمسلمانان نیز به جهت سیر و سیاحت به زیارت او می روند. ولی کربلا اگر قرار باشد که حقّش ادا شود سزاوار است که مزار هر انسانی باشد که برای نوع خود قداست و فضیلتی قائل است؛ زیرا به یاد نداریم بقعه ای از بقعه های زمین که اسمش با جمله ای از فضایل و مناقب انسانی مقرون باشد، بزرگ تر از زمین کربلا بعد از شهادت امام حسین(علیه السلام)…»[۱۰]
۲ – زیارت از مظاهر حبّ است. شکی نیست که اهل‌بیت(علیهم السلام) محبتشان از جهات مختلف بر ما لازم و واجب است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «أحبّوا أَهل بیتی لحبّی»؛[۱۱] «اهل‌بیتم را به جهت دوستی من دوست بدارید». لذا همان گونه که محبت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) واجب است، محبت اهل‌بیتش هم لازم است. از طرفی دیگر می دانیم که حبّ، مظاهر و بروز دارد، و تنها در اطاعت و دوستی قلبی خلاصه نمی شود. یکی از این مظاهر، زیارت قبر آنان است.
۳ – زیارت قبور اولیای الهی از اهل‌بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) پرداخت اجر و مزد رسالت است. خداوند متعال می فرماید:
«قُل لاَ أَسأَلُکُم عَلَیهِ أَجرا إِلاَّ المَوَدَّهَ فِی القُربَی»؛[۱۲] «بگو: من از شما اجر رسالت نمی خواهم جز این که مودت مرا در حقّ خویشاوندانم منظور بدارید»
یکی از مصادیق مودت ذوی القربی، زیارت قبور آنان است.
۴ – زیارت قبور اولیای الهی تعبیری از عمق ارتباط انسان با خط اولیای خداوند متعال است.
۵ – زیارت اولیای الهی در حقیقت تجدید عهدی با آن ها است. می دانیم که هر یک از امامان بر ما ولایت دارند و ما هم باید ولایت آنان را پذیرفته و با آنان بیعت نماییم. این بیعت تنها با گفتن نیست، بلکه باید بیعت قلبی خود را ابراز نماییم، که در حال حاضر با زیارت قبور آن ها و حضور در کنار مرقد شریفشان صورت می گیرد. لذا در روایتی از امام رضا(علیه السلام) آمده: «همانا برای هر امامی عهدی بر گردن اولیا و شیعیانشان است که وفای به آن عهد و حسن ادای آن، زیارت قبور آنان است. پس هر کس با رغبت و شوق آن امام را زیارت کند و آنچه امام نسبت به آن رغبت دارد را تصدیق نماید، همانا امام(علیه السلام) شفیع او در روز قیامت است».[۱۳]
بر طبق این روایت زیارت قبر امام(علیه السلام) نشانه وفاداری و تعهد به پیشوای معصوم است و این که زیارت باید همراه با رغبت و شوق باشد.
۶ – حضور در کنار قبر اولیای خدا انسان را از جنبه روحی و معنوی زنده کرده و روح تازه معنوی به انسان افاضه می کند.
۷ – با این عمل، اولیای الهی نیز ما را دوست می دارند که خود سبب نزول برکات بر ما می گردد.
۸ – زیارت کردن و قرار گرفتن در کنار قبور اولیای الهی، ما را به یاد فداکاری های آنان انداخته و لذا با خدای خود پیمان می بندیم که مانند آنان باشیم.
۹ – زیارت قبور اولیای الهی در حقیقت اعلان عملی به ادامه دادن راه آن بزرگان و انزجار و تبرّی از دشمنان آنان است.
حدیث نگاران بزرگ اهل‌سنّت روایات بسیاری را در صحاح و مسانید خود درباره اصل زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و استحباب آن ذکر کرده اند.
اینک به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
۱ – عبدالله بن عمر از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده که فرمود: «من زار قبری وجبت له شفاعتی»؛[۱۴] «هر کس به زیارت قبر من آید شفاعتم بر او واجب می شود.»
۲ – و نیز از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: «من جآءنی زائرا لاتهمّه إلاّ زیارتی کان حقّا علیّ أن أکون له شفیعا یوم القیمه»؛[۱۵] «هر کس برای زیارت نزد من آید و تنها کار او زیارت من باشد، بر من سزاوار است که شفیع او در روز قیامت شوم.»
۳ – و نیز نقل کرده که فرمود: «من حجّ فزار قبری بعد وفاتی کان کمن زارنی فی حیاتی»؛[۱۶] «هر کس حج به جای آورد و قبر مرا بعد از وفاتم زیارت کند، مثل کسی است که مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است.»
نکته مهمی که در زیارت اولیای الهی و پیشوایان دین باید در کانون توجه قرار گیرد، زیارت همراه با معرفت است. آنچه مایه کمال زیارت می گردد، معرفت و شناخت مقام و جایگاه و حق امام(علیه السلام) است نه زیارت بی روح و بدون معرفت و حضور قلب. ازاین‌رو امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در نامه ای فرمودند: «این پیام را به شیعیان ما برسانید که زیارت من در پیشگاه الهی با هزار حج برابر است»
بزنطی گوید که تعجب کردم و به امام جواد(علیه السلام) گفتم: واقعاً با هزار حج برابری می کند؟ فرمودند:«آری، به خدا سوگند با هزار هزار حج برابری می کند، لکن برای کسی که عارف به حق امام(علیه السلام) باشد».[۱۷]
پی نوشت ها
[۱] – صافات، آیه ۷۹٫
[۲] – همان، آیه ۱۰۹٫
[۳] – همان، آیه ۱۲۰٫
[۴] – همان، آیه ۱۳۰٫
[۵] – همان، آیه ۱۸۱٫
[۶] – «و من الباب: الزائر: لأنّه اذا زارَک فقد عدَل عن غیرِک»؛ ترتیب مقاییس اللّغه، ابن فارس، ص۴۲۷٫
[۷] – مصباح المنیر، فیّومی، ج ۱، ص۲۶۰٫
[۸] – ادب فنایِ مقرّبان، جوادی آملی، ج ۱، ص ۲۳٫
[۹] – ادب فنای مقربان، ج ۱، ص ۱۷٫
[۱۰] – ابوالشهداء، عباس محمود عقّاد، ص ۱۲۹٫
[۱۱] – مستدرک حاکم، ج ۳، ص ۱۴۹٫
[۱۲] – شوری، آیه ۲۳٫
[۱۳] – تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۷۸و۷۹٫
[۱۴] – سنن دارقطنی، ج ۲، ص ۲۷۸، ح ۱۹۴ ؛ السنن الکبری، بیهقی، ج ۵، ص ۲۴۵٫
[۱۵] – المعجم الکبیر، طبرانی، ج ۱۲، ص ۲۲۵، ح ۱۳۱۴۹٫
[۱۶] – المعجم الکبیر، ج ۱۲، ص ۳۱۰، ح ۱۳۴۹۷ ؛ سنن دارقطنی، ج ۲، ص ۲۷۸، ح ۱۹۲٫
[۱۷] – بحارالانوار، ج ۹، ص ۳۳٫
پاسخ دهید