خلاصه ای از زندگینامه امام رضا(ع) را بیان کنید.
امام رضا (ع) هشتمین امام شیعیان از سلاله پاک رسول خدا (ص) و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام (ص) است. بنابر نظر مشهور مورّخان وی در یازدهم ذی قعده سال ۱۴۸ هـ. ق، در مدینه منوّره متولد شد. نام مبارکش، علی، کنیه آن حضرت، ابوالحسن و دارای القاب متعددی از جمله؛ رضا، صادق، صابر، فاضل، قره اعین المؤمنین و… هستند، اما مشهورترین لقب ایشان، «رضا» به معنای «خشنودی» است.
پدر بزرگوار امام رضا، امام موسی کاظم (ع) پیشوای هفتم شیعیان بودند که در سال ۱۸۳ ﻫ.ق، به دست هارون عباسی به شهادت رسیدند، و مادر گرامیشان نجمه (تکتم) نام داشت.
امام رضا (ع) در مدینه، پس از شهادت پدر، امامت بر مردم را بر عهده گرفت، و به رسیدگى امور پرداخت، شاگردان پدر را به دور خودش جمع کرد و به تدریس و تکمیل حوزه علمیه جدش امام صادق (ع) مشغول شد و در این راستا گام هاى بزرگ و استوارى برداشت.
مدت امامت حضرت رضا(ع)، حدود ۲۰ سال طول کشید، که ۱۷ سال آن در مدینه و سه سال آخر آن در خراسان گذشت.
در مورد تعداد فرزندان آن حضرت اختلاف وجود دارد، برخی امام جواد(ع) را تنها فرزند ایشان دانسته و گروهی نیز فرزندان دیگری را برای حضرتشان بر‌می‌شمارند.
امام رضا (ع) پس از هفده سال سکونت در مدینه و تبلیغ دین و ارشاد مردم، با نقشه و حیله مأمون عباسی، راه خراسان را در پیش گرفت. آن حضرت پس از قبول اجباری ولایت عهدی مأمون و گذشت سه سال، در ۵۵ سالگی به دست این خلیفۀ عباسی به شهادت رسید.
تاریخ ولادت
امام رضا(ع) هشتمین امام شیعیان، از سلاله پاک رسول خدا(ص) و هشتمین جانشین پیامبر مکرّم اسلام است. بنابر نظر مشهور مورّخان امام رضا(ع)، در یازدهم ذی قعده سال ۱۴۸ هـجری قمری در مدینه منوّره متولّد شد.[۱]
نام و القاب
نام مبارکشان «علی»، کنیۀ آن حضرت، «ابوالحسن» و دارای القاب متعدّدی از جمله؛ رضا، صابر، فاضل، قره اعین المؤمنین (نور چشم مؤمنان) و… هستند،[۲] اما مشهورترین لقب ایشان، «رضا» به معنای «خشنودی» است.
صفات ظاهری
درباره شمایل و صفات ظاهری امام رضا(ع)، برخی حضرتشان را سفیدرو توصیف کرده[۳] و برخی نیز ایشان را دارای رنگی تیره دانسته‌اند.[۴] همچنین گزارش شده که امام هشتم(ع) قامتی معتدل داشته[۵] و شبیه‌ترین مردم به پیامبر خدا(ص) بود.[۶]
پدر و مادر
پدر بزرگوار امام رضا(ع)، امام موسی کاظم(ع) پیشوای هفتم شیعیان بودند که در سال ۱۸۳ ﻫ.ق. به دست هارون عباسی به شهادت رسیدند.
مادر گرامی امام رضا(ع) نجمه نام داشت.[۷] البته نام های دیگری نیز برای مادر گرامیشان ذکر کرده اند.[۸]
دوران کودکى و جوانى
حضرت رضا(ع)، دوران کودکى و جوانى را تا سال ۲۰۱ هجری قمری در مدینه طیّبه[۹] که مهبط وحى بود در خدمت پدر بزرگوارش سپرى کرد و مستقیماً تحت تعلیم و تربیت امام هفتم(ع) قرار گرفت و علوم و معارف و اخلاق و تربیتى را که امام کاظم(ع) از پدرانش به ارث برده بود، به او آموخت.[۱۰]
گزارشی از حضور ایشان در بغداد هنگام زندانی بودن پدر بزرگوارشان در آن شهر در دسترس نیست.
ازدواج
امام رضا(ع) دارای تعدادی کنیز بودند، از جمله کنیزان ایشان، سبیکه مادر امام جواد(ع) است. وی کنیزى بود که به او سبیکه یا دُرّه می گفتند، حضرت رضا او را خیزران نام گذاشتند و این بانو از اهالى نوبه (منطقه ای در آفریقا) است.[۱۱] و همسر دائمی امام رضا(ع) ام حبیبه بود.[۱۲]
فرزندان
در تعداد و اسامی فرزندان امام رضا(ع) نقل های مختلفی وجود دارد؛ گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر، به نام های محمّد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه ذکر کرده اند؛[۱۳] همچنین در نقلی شیخ صدوق در سلسله سند روایتی از فاطمه به عنوان یکی از دختران آن حضرت نام برده است؛[۱۴] امّا شیخ مفید بر این عقیده است، که امام هشتم(ع)، فرزندی جز امام جواد(ع) نداشتند.[۱۵] ابن شهرآشوب[۱۶] و طبرسى،[۱۷] نیز بر همین اعتقادند.
امامت
امامت و وصایت حضرت رضا(ع) بارها توسط رسول خدا(ص)، پدر بزرگوار و اجداد طاهرینشان(ع) اعلام شده بود. به ویژه امام کاظم(ع) بارها در حضور مردم، ایشان را به عنوان وصی و امام بعد از خویش معرّفی کرده بودند که به یک نمونه از آنها اشاره می شود:
از محمّد بن اسماعیل بن فضل هاشمىّ چنین روایت شده است که گفت: بر امام موسى کاظم(ع) وارد شدم در حالى که ایشان به شدّت مریض بودند، به حضرت عرض کردم: اگر خداى ناکرده براى شما اتّفاقى بیفتد- و خدا آن روز را نیاورد- به چه کسى رجوع کنیم (امام بعد از شما کیست)؟ فرمود: «به فرزندم علىّ، نوشته او، نوشته من است، و او وصىّ و جانشین من بعد از مرگم خواهد بود».[۱۸]
امام رضا (ع) در مدینه، پس از شهادت پدر، امامت بر مردم را بر عهده گرفت، و به رسیدگى امور پرداخت، شاگردان پدر را به دور خودش جمع کرد و به تدریس و تکمیل حوزه علمیه جدش امام صادق (ع) مشغول شد و در این راستا گام هاى بزرگ و استوارى برداشت.
پس از شهادت امام کاظم(ع) که در سال ۱۸۳ هـ ق رخ داد، آغاز امامت حضرت رضا(ع) شروع شد، و با توجه به این که هارون (پنجمین خلیفه عباسى) در سال ۱۹۳ از دنیا رفت، ده سال از امامت حضرت رضا(ع) معاصر زمان هارون بود.
مدت امامت آن حضرت، حدود ۲۰ سال طول کشید که ۱۷ سال آن در مدینه و سه سال آخر آن در خراسان گذشت.
شهادت
امام رضا(ع) پس از هفده سال سکونت در مدینه و تبلیغ دین و ارشاد مردم، با نقشه و حیلۀ مأمون عباسی، راه خراسان را در پیش گرفت. آن حضرت پس از قبول اجباری ولایت عهدی مأمون و گذشت سه سال، در ۵۵ سالگی به دست مأمون خلیفه عباسی به شهادت رسید.
در تعیین سال شهادت امام نقل های مختلفی به ثبت رسیده است. گروهی سال ۲۰۲ هجری قمری را سال شهادت حضرت می دانند[۱۹] و عده ای سال ۲۰۳ هجری قمری را؛ [۲۰] اما مشهور، نظریه دوم است.
در تعیین روز شهادت آن حضرت نیز اتفاق نظر نیست؛ مانند در روز جمعه از ماه رمضان،[۲۱] هفدهم ماه صفر،[۲۲]و آخر ماه صفر.[۲۳]
در میان این نقل ها، نظریه آخر؛ یعنی آخرین روز از ماه صفر، مشهورترین و قابل اعتمادترین نقل است.
بنابراین، مشهورترین و قوی ترین نظریه در تاریخ شهادت آن حضرت، روز جمعه، آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری است.[۲۴]
فضائل
از نگاه بزرگان شیعه، امام رضا(ع) همانند دیگر امامان معصوم(ع)، دارنده تمام کمالات و فضایل اخلاق انسانی در مرتبه اعلی است. به گفتۀ آنان، او آن چنان در قلّه شکوهمند کمال و فضیلت قرار دارد که نه تنها دوستان و پیروانش او را ستوده اند، بلکه دشمنان کینه توز و سرسخت هم به مدح و ستایش او پرداخته‌اند. درباره اوصاف اخلاقی آن حضرت «ابراهیم بن عباس» می گوید: «هرگز ندیدم که امام رضا(ع) به کسی یک کلمه جفا کند و ندیدم که سخن شخصی را قطع کند و ندیدم که نیازمندی را از درگاه خویش رد کند. او هرگز در حضور افراد تکیه نمی‌داد و هرگز او را ندیدم که با صدای بلند بخندد، بلکه خنده اش تبسم و لبخند بود. وقتی که کنار سفره می نشست، همه خدمت کاران و غلامان را کنار سفره می نشاند».[۲۵]
خلفای هم عصر
امام رضا(ع) در دوران امامت خود با سه تن از حُکّام و خلفای عباسى روبهرو و معاصر بود: هارون الرشید، امین و مأمون.[۲۶]
برای آشنایی بیشتر با زندگی امام هشتم شیعیان(ع)، می توانید به سایت اسلام پدیا، مدخل «امام رضا» مراجعه نمایید.
منبع: اسلام کوئست
[۱]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج ۱، ص ۴۸۶، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق؛ مجلسى، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولى محلاتى، هاشم، ج ۶، ص ۷۰، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛ شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۴۷، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۲]. خصیبى، حسین بن حمدان، الهدایه الکبرى، ص ۲۷۹، البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق؛ اربلى، على بن عیسى، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، محقق و مصحح: رسولى محلاتى، هاشم، ج ۲، ص ۲۸۴، بنى هاشمى، تبریز، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
[۳]. شیخانی قادری، الصراط السوی فی مناقب آل النبی، ص ۱۹۹، به نقل از: قرشی، باقر شریف، حیاه الإمام الرضا(ع)، ج ۱، ص ۲۷، قم، سعید بن جبیر، چاپ دوم، ۱۳۸۰ش.
[۴]. صفدى، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج ۲۲، ص ۲۵۱، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق؛ یمانى موسوى، محمدکاظم بن ابىالفتوح، النفحه العنبریه فی أنساب خیر البریه، ص ۶۴، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى(ره)، چاپ اول، ۱۴۱۹ق؛ قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوی القربی، ج ۳، ص ۱۶۸، قم، اسوه، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق.
[۵]. ابن صباغ مالکى، على بن محمد بن احمد، الفصول المهمه فی معرفه الأئمه(ع)، ج ۲، ص ۹۷۱، قم، دار الحدیث، چاپ اوّل، ۱۴۲۲ق؛ شیخانی قادری، الصراط السوی فی مناقب آل النبی، ص ۱۹۹، به نقل از: حیاه الإمام الرضا(ع)، ج ۱، ص ۲۷٫
[۶]. عماد الدین طبری، محمد بن ابى القاسم، بشاره المصطفى لشیعه المرتضى، ص ۸۱، نجف اشرف، المکتبه الحیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۳ق؛ شامی، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم، ص ۶۷۸، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، ۱۴۲۰ق.
[۷]. طبرسى، احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج، ج ۲، ص ۳۷۴، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۳ق؛ شیخ مفید، الاختصاص، ص ۱۹۶، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.
[۸]. امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، ترجمه حجتی کرمانی، علی، ج ۶، ص ۱۴۲، نشر سروش، تهران، ۱۳۷۶ش؛ قرشی، باقر شریف، پژوهشى دقیق در زندگانى امام رضا علیه السلام، ترجمه صالحی، سید محمد، ج ۱، ص ۴۰ و ۴۱، اسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
[۹]. جعفریان، رسول، حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه علیهم السلام، ص ۴۲۶، انصاریان، قم، چاپ ششم، ۱۳۸۱ش؛
[۱۰]. ر.ک: پژوهشى دقیق در زندگانى امام رضا علیه السلام، ج ۱، ص ۵۰٫
[۱۱]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، ج ۲، ص ۹۱، نشر آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق؛ امین عاملى، سید محسن، أعیان الشیعه، ج ۲، ص ۳۲، دار التعارف، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۱۲]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۱۴۷، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق؛ مازندرانی، ابن شهر آشوب، المناقب، ج ۴، ص ۳۶۷، نشر علامه، قم، ۱۳۷۹ق؛ أعیان الشیعه، ج ۲، ص ۲۳؛ شمس الدین محمد بن طولون، الأئمه الاثنا عشر، ص ۹۷، نشر رضی، قم، بی تا؛ المرعشى التستری، القاضی نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج ۱۲، ص ۳۸۶، مکتبه آیه الله المرعشى النجفى، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۱۳]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۴۸، ص ۳۲۰، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق؛ محدث اربلی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج ۲، ص ۷۹۱، نشر رضی، قم، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ أعیان الشیعه، ج ۲، ص ۱۳؛ و ر.ک: شبراوى، جمال الدین، ص ۳۴۶ و ۳۴۷، دار الکتاب، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق؛ حَمَوى، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، ص ۲۰۳، بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۶۳ش؛ حسینى عاملى، سید تاج الدین، التتمه فی تواریخ الأئمه علیهم السلام، ص ۱۲۳، نشر بعثت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۱۴]. «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ … قَالَ حَدَّثَنَا فَاطِمَهُ بِنْتُ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى (ع)…»؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۷۱، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ ق.
[۱۵]. الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۷۱: «وَ مَضَى الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى (ع) وَ لَمْ یَتْرُکْ وَلَداً نَعْلَمُهُ إِلَّا ابْنَهُ الْإِمَامَ بَعْدَهُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ(ع)».
[۱۶]. المناقب، ج ۴، ص ۳۶۷: «وَ وَلَدُهُ مُحَمَّدٌ الْإِمَامُ فَقَط».
[۱۷]. إعلام الورى بأعلام الهدى، ج ۲، ص ۸۶: «و کان للرضا علیه السلام من الولد ابنه أبو جعفر محمد بن علیّ الجواد علیه السلام لا غیر».
[۱۸]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ۱، ص ۲۰ و ۲۱٫
[۱۹]. الأئمه الاثنا عشر، ص ۹۸؛ ابن ابى الثلج، تاریخ أهل البیت، تحقیق: حسینی، سیدمحمدرضا، ص ۸۳، آل البیت، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
[۲۰]. الکافی، ج ۱، ص ۴۸۶؛الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۴۷؛ أنیس المؤمنین، ص ۲۰۳؛ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص ۹۸، دار القار، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛التتمه فی تواریخ الأئمه علیهم السلام، ص ۱۲۳٫
[۲۱]. فتال نیشابورى، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، ج ۱، ص ۵۳۱، نشر دلیل ما، قم، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۲۲]. التتمه فی تواریخ الأئمه علیهم السلام، ص ۱۲۳٫
[۲۳]. الأئمه الاثنا عشر، ص ۹۸؛ إعلام الورى بأعلام الهدى، ج ۲، ص ۴۱؛ أنیس المؤمنین، ص ۲۰۳٫
[۲۴]. بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۳٫
[۲۵]. عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۱۸۴٫
[۲۶]. پژوهشى دقیق در زندگانى امام رضا علیه السلام، ج ۲، ص ۳۴۷٫
پاسخ دهید