سوال: ما اگر بخواهیم برای فرزندان از سنّ طفولیت زمینه ی یک تربیت خوب دینی را فراهم کنیم، چه باید بکنیم؟ آیا رعایت آدابی از جمله قرآن خواندن مناسب است؟

جواب:

الف. محیط

اوّلین نکته در تربیت، محیط است؛ یعنی ما هیچ وقت نباید از محیط تربیتی غافل بشویم. نگاه کنید، محیط مجموعه ای از عواملی است که ما در فضای تربیتی با آن ها سر و کار داریم. پدر و مادر جزئی از محیط تربیتی هستند. کسانی که به منزل ما رفت و آمد دارند، جزئی از محیط تربیتی هستند، خانواده و بستگان جزئی از محیط تربیتی هستند، رسانه جزئی از محیط تربیتی است و امکاناتی که در اختیار فرزند ما قرار می گیرد، این ها جزئی از محیط تربیتی است.

در واقع همه ی چیزهایی که بچّه های ما می شنوند و می بینند، جزئی از محیط تربیتی است؛ لذا باید مجموعه ی این ها یک هدف را دنبال کنند و آن هدف هم این است که ما بخواهیم، فرزند خوبی را تربیت کنیم.

نقش پدر در تربیت دینی

اگر ما می گوییم که پدر و مادر جزئی از محیط تربیتی هستند، از این جهت است که پدر با تلاش کردن و زحمت کشیدن لقمه ی حلال بر سر سفره می آورد و مادر از این لقمه ی می خورد تا لقمه تبدیل به شیر شود؛ پس این پدر نقش کمی ندارد و فکر نکند که چون صبح تا بعد از ظهر در بیرون خانه است، هیچ نقشی در تربیت بچّه ندارد. پدر با نوع ارتباط کلامی و انرژی زیبا می تواند به مادر و به فرزند انرژی انتقال بدهد و محیط تربیت را سالم کند؛ امّا اگر پدر با عصبانیّت وارد خانه شود، با این رفتارش محیط تربیتی را آلوده می کند.

در روایتی داریم که یک شخصی به محضر پیامبر گرامی اسلام آمد و گفت: یا رسول الله! من فقیر هستم، چه کنم؟ یکی از کارهایی که حضرت به او گفتند، این بود که: هر وقت وارد خانه می شوی، سلام کن. سلام کردن باعث افزایش روزی می شود. خب معلوم است که همه ی این ها روی تربیت تاثیر دارد؛ وقتی روی روزی تاثیر دارد، روی تربیت بچّه ی ما تاثیر ندارد؟!  لذا نوع برخورد پدر و مادر در محیط های تربیتی می تواند خیلی تاثیرگذار باشد.

نقش مادر در تربیت دینی

 نقش مادر نیز همین طور است. اگر مادر با ادعیه و قرآن و این ها ارتباط داشته باشد، خیلی قشنگ است؛ ولی اگر خدای نکرده مادر تلفن را بردارد و شروع کند به غیبت کردن ، خب این تاثیر منفی در محیط تربیتی می گذارد. همان طور که بچّه ها بزرگ تر می شوند، برای آن ها این گفت و گو ها قابل فهم تر می شود؛ لذا این کار بر روی محیط تاثیر مستقیم می گذارد؛ حتّی حرکات و سکنات پدر و مادر در محیط های تربیتی تاثیر مستقیم می گذارد.

در آخر باید والدین با هم همراه کند؛ البته همراهی نباید به گونه ای باشد که تاثیر منفی بگذارد، بلکه باید با یک جنبه ی مثبت همراه باشند.

تأثیر رسانه

یک بخش هم رسانه است. ممکن است ما روزی برای بچّه ی شش ماهه ی خود قرآن بخوانیم، و از آن طرف هم از تلویزیون موسیقی پخش می شود. خب این موسیقی روی بچّه ی ما تاثیر می گذارد؛ لذا این که عرض می کنیم فرزندان چیزهایی که می شنوند و چیزهایی که می بینند، روی آنها تاثیر می گذارد، دقیقاً همین است؛ یعنی باید مراقب این ها باشیم؛ نه این که ما قرآن بخوانیم، امّا به بقیه ی عوامل توجه نداشته باشیم. آیا خانواده ای که ماهواره وارد خانه می کند، فکر می کند که این ماهواره روی بچّه ها تاثیر منفی نمی گذارد؟! قطعاً می گذارد؛ خب والدین به این هم باید توجّه بکنند.

تأثیر رفت و آمد ها

یک موقع رفت و آمد اقوام روی تربیت تاثیر می گذارد؛ چه آن جاهایی که ما می رویم و چه آن کسانی که به منزل ما می آیند. خود رفتار و گفت و گوی آن ها و نوع لحن صحبتشان روی تربیت تاثیر می گذارد.

گاهی اوقات همه ی مهمان ها دست جمعی در همان خانه یک نماز جماعت برگزار می کنند یا نماز اوّل وقت می خوانند یا در آن خانه اذان می گویند، خب این ها تاثیر مثبت دارد؛ ولو این مهمان پدر بزرگ او باشد؛ همین که می آید و این رفتار را انجام می دهد، تاثیر مثبتی دارد.

به بچّه ها امکانات درست بدهیم!

نکته ی بعدی درباره ی امکاناتی است که در اختیار بچّه های خود می گذاریم. من خیلی روی این موضوع تأکید دارم که امروز اسباب بازی ها دارد انتقال فرهنگ می دهد. شما وقتی که عروسکی مثل باربی را وارد محیط خانه می کنید، دارید یک فرهنگ بیگانه را وارد خانه می کنید. آیا شما فکر می کنید که اگر ما این پازل ها را قشنگ کنار هم دیگر نچینیم، این تربیت محقّق می شود؟! ممکن است، من برای بچّه ی خود قرآن بخوانم و دعا کنم، امّا از آن طرف اسباب یک بازی را در اختیار بچّه ام می گذارم که مناسب او نیست. خب این ها تاثیرات خودش را می گذارد و بخشی از تربیت را ناقص می کند؛ پس باید به امکاناتی که در اختیار بچّه های خود می گذاریم توجّه کنیم.

توجّه به در و دیوار خانه

 حتّی باید به در و دیوار خانه ی خود نیز توجّه داشته باشیم که چه چیزهایی را نصب می کنیم؛ مثلاً فرزند به عکس ببری که به دیوار زده شده نگاه می کند؛ ولی یک موقع در دیوار تصاویری است که جلای چشم می دهد؛ مثلاً فرزند اسرار الهی، آیات قرآن و اسامی ائمه و تصاویر بارگاه ملکوتی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام را می بیند؛ خب حتی این دیدن ها تاثیر مثبتی روی بچّه و تربیت او دارد.

ب. محتوا

علاوه بر این که ما باید به محیط، با همین شرایطی که گفتیم توجّه کنیم، باید به محتوایی که می خواهیم به فرزندانمان انتقال بدهیم نیز توجّه کنیم. محتوا باید متناسب با سنّ فرزندان باشد؛ مثلاً یک موقع ما نیاییم برای بچّه های کوچک، خارج از درک و فهم آنها از آیات قرآن خدا و پیغمبر و ائمه و بهشت و دوزخ صحبت کنیم. این مطالب را برای سنّ خودش بگذارید؛ یعنی سنّی که این مطالب برای او قابل درک باشد تا بتوانیم این محتوا را به او انتقال بدهیم؛ چون خود محتواهایی که ما می خواهیم به بچّه ها انتقال بدهیم، در تربیت آن ها خیلی تاثیر دارد.

محتوای تربیت از منظر روایات

ما روایات متعددی در این زمینه و در همین انتقال مفاهیم به بچّه ها داریم؛ مثلاً یک روایت از امام باقر علیه السّلام است که می گوید: “اوّلین کلمه ای که به بچّه ها یاد بدهیم، لا اله الا الله باشد.“ در روایت دیگری داریم که فرمودند: “وقتی که فرزند به سنّ سه سالگی می رسد، والدین به بچّه های خود آموزش دهند که هفت بار لا اله الا الله بگویند.“ اهل بیت علیهم السلام به محتوا توجّه داشتند؛ حتّی زیباتر این است که می بینیم اهل بیت علیهم السّلام به ماه و روز هم توجّه داشتند. باید به این نکات هم توجّه کرد تا محتوای دینی که می خواهیم به بچّه های خود انتقال بدهیم، متناسب با درک و فهم آن ها باشد.

باید در محیط هایی که بچّه ها حضور دارند، ادعیه باشد، قرآن باشد، تلاوت باشد؛ امّا به بچّه نگوییم که بنشین این جا و گوش کن؛ چون ما داریم قرآن می خوانیم. نه؛ بلکه این فضا را برای نفس کشیدن او نورانی کنیم.