امام علی (ع) علاوه بر نسبت خویشاوندی و دوستی با پیامبر اسلام (ص) و یاور و همراه بودن در تمام مراحل زندگی و تمام صحنه های مختلف دفاع از اسلام و تبلیغ رسالت آن حضرت بود، و علاوه بر این که در دامان پیامبر (ص) پرورش یافته و داماد آن حضرت بود، خود شخصاً دارای امتیازات، شخصیت و ویژگی‌های برجسته و ممتازی بود که به جز پیامبر اسلام (ص) هیچ انسانی به آن درجه از کمالات روحی و معنوی دست نیافته است.

عمق معرفت و ایمان حضرت علی(ع) به مبدأ و معاد، وحی و نبوت و به طور کلی غیب عالم هستی، علم و عمل و اخلاص وصف ناپذیر وی در صحنه‌ های مختلف زندگی، شجاعت مثال زدنی، زهد و تقوا، ایثار و گذشت، حلم و بردباری، قناعت و سخا، کمال وجودی و جامعیت آن حضرت نسبت به همه ارزش های انسانی و خصلت‌ها و کمالاتی که دست یابی به آنها برای یک انسان والا امکان پذیر است و بالاخره دارا بودن تمام صفات لازمه اولیاء الله، از صفات و ویژگی‌های امیر مؤمنان علی(ع) است. مقام علمی و معصوم بودن از هر خطا و گناه و رسیدن به مقام امامت، از دیگر صفات آن حضرت است.

این همه امتیاز و صفات و خصائص اخلاقی، معلول لیاقت، همت و تلاش خود آن حضرت است، بدون در نظر گرفتن هر گونه نسبت خویشاوندی به پیامبر (ص)؛چرا که پیامبر (ص) خویشاوندان زیادی داشت، ولی هیچ یک از آنان نتوانستند به مقام حضرت علی (ع) برسند. البته کسی که در مکتب پیامبر (ص) پرورش یافته، طبیعی است که این ویژگی‌های اخلاقی و کمالات را مرهون پیامبر (ص) و مکتب او است.

شناخت و معرفی همه ابعاد وجودی شخصیت عظیم و انسان والایی؛ مانند حضرت علی (ع) برای انسان‌های معمولی بسی دشوار تر از آن است که بشود بیان کرد. حداقل این که بیان ویژگی‌ها و نشان دادن چهره والای علی (ع) در این چند سطر مقدور نیست. بنابراین، در این سطور، به بیان اعترافات و نظریات برخی از دانشمندان و نویسندگان دنیا و برخی از ویژگی‌ها و صفات برجسته امام علی (ع) بسنده می‌کنیم.

امام علی (ع) علاوه بر این که دوست و خویشاوند، یاور و همراه پیامبر اسلام (ص)، چه در زمان قبل از رسالت آن حضرت و چه در طول ۲۳ سال پیامبری آن بزرگوار بود و در تمام صحنه های مختلف دفاع از اسلام حضوری فعال داشت، خود نیز اصالتاً دارای شخصیت و ویژگی‌های برجسته و ممتازی بود که به جز پیامبر اسلام (ص) هیچ انسانی به آن مرتبه و درجه از کمالات روحی و معنوی دست نیافته است. [۱]

در نتیجه تحقیقات و بررسی های همه جانبه‌ای که از آغاز ظهور اسلام تاکنون درباره شخصیت علی بن ابی طالب (ع)، چه از طرف معاصران آن حضرت و چه از طرف صاحب نظران مسلمان و غیر مسلمان صورت گرفته، این حقیقت پذیرفته شده است که شخصیت علی (ع) (منهای نبوت) در ردیف پیامبرانی اولوالعزمی؛ مانند حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) قرار دارد.

علی (ع) انسانی است که تمام متفکران و شخصیت های دنیا، چه مسلمان و چه غیر مسلمان، در برابر عظمتش سر تعظیم فرود آورده و وی را ستوده اند. شبلی شمیّل، از متفکران لائیک عرب درباره امام علی (ع) می گوید: پیشوا، علی ابن ابی طالب، بزرگ بزرگان، یگانه نسخه ای است که نه شرق و نه غرب، نه در گذشته و نه امروز صورتی مطابق این نسخه ندیده است. [۲]

جبران خلیل جبران، یکی از بزرگ ترین نویسندگان و متفکران مسیحی عرب، می گوید: من معتقدم که فرزند ابی طالب، نخستین عرب بود که با روح کلی رابطه برقرار نمود. او نخستین شخصیت از عرب بود که لبانش نغمه روح کلی را در گوش مردمی طنین انداز نمود که پیش از او نشنیده بودند…، او از این دنیا رخت بربست، در حالی که رسالت خود را به جهانیان نرسانیده بود، او چشم از این دنیا پوشید؛ مانند پیامبرانی که در جوامعی مبعوث می‌شدند که گنجایش پیامبران را نداشتند و بر مردمی وارد می شدند که شایسته آن پیامبران نبودند و در زمانی ظهور می کردند که زمان آنان نبود. [۳]

پطروشفسکی، محقق مارکسیست و مشهور روس نیز درباره ابعاد وجودی و شخصیتی امام علی (ع) می نویسد: علی (ع) تا سر حد شور و عشق پایبند دین بود، صادق و راست گو و در امور اخلاقی بسیار خرده گیر و از مال جویی و مال پرستی به دور بود. بی شک او، هم مردی سلحشور و هم شاعر به شمار می آمد و تمام صفات لازمه اولیاء الله در وجودش جمع بود. [۴]

استاد شهید مطهری درباره شخصیت امام علی (ع) می گوید:

علی (ع) پیش از آن که امام عادل برای دیگران باشد و درباره دیگران به عدل رفتار کند، خود شخصاً ] انسانی [متعادل و متوازن بود. کمالات انسانیت را با هم جمع کرده بود. هم اندیشه ای عمیق و دوررس داشت و هم عواطفی دقیق و سرشار، کمال جسم و کمال روح را توأم داشت، شب، هنگام عبادت از ما سوی الله می برید و روز در متن اجتماع فعالیت می کرد…، هم عارف و حکیم بود و هم رهبر اجتماعی، هم زاهد بود و هم سرباز، هم قاضی بود و هم کارگر، هم خطیب بود و هم نویسنده. بالاخره به تمام معنا یک انسان کامل بود با همه زیبایی هایش. [۵]

علی (ع) به واسطه استعداد ذاتی و توفیقات الاهی و با مراقبت و سعی و تلاش رسول خدا (ص) تمام علوم را فرا گرفته و به تعبیر ابن ابی الحدید، سرچشمه تمام علوم و معارف بود و علم علمای رشته های مختلف سرانجام به حضرت امیر (ع) منتهی می شود. ابن عباس می گوید: رسول خدا فرمود: “وقتی برای مناجات پروردگار حاضر شدم، با من سخن گفت و مناجات نمود، هر چه از خدا یاد گرفتم به علی (ع) یاد دادم، پس علی (ع) بابِ علم من است“. [۶] بنابراین، امام علی (ع) حتی علوم نبوت را نیز از پیامبر (ص) فرا گرفت و گنجینه علوم بود.

یکی از بزرگ ترین امتیازات و صفات آن حضرت، “عصمت” بود. معصوم بودن از هر گونه گناه و خطا و اشتباه از ویژگی های آن حضرت بود که در سایه آن همه تلاش و کوشش و مجاهدت و مبارزه با نفس و هواهای نفسانی و با عنایت پروردگار به دست آورد. سر آمد این اوصاف و ویژگی ها، مقام امامت آن حضرت است که به یمن داشتن آن شخصیت استثنایی و آن همه امتیازات و کمالات، سرانجام به مقام امامت و جانشینی پیامبر اکرم (ص) رسید. اینها شمه ای از فضایل و ویژگی های شخصیتی امام علی (ع) است که توسط دانشمندان و متفکران، آن هم به اندازه شناخت خویش، نسبت به آن حضرت بیان شده است.

علی (ع) دارای تمام کمالات و صفات انسانی و اخلاقی در حدی اعلای آن بود؛ شجاعت، زهد، ایثار، حلم و گذشت، سخاوت و بخشندگی و آنچه که در مکتب حیات بخش اسلام جزو ارزش های انسانی و اسلامی است، در وجود آن حضرت جمع بود. امتیازات و کمالات حضرت علی (ع) بیشتر معلول تربیت پیغمبر اکرم (ص) است، چنان که خود در خطبه قاصعه موقعیت خود با پیغمبر را ذکر می کند. [۷] البته این ویژگی ها و کمالات، معلول امتیازاتی است که خود حضرت داشته و در وجود آن حضرت بود، در عین حال، از ابتدا با پیامبر اکرم (ص) بوده، در خانه وحی و رسالت بزرگ شده و پرروش یافته دامان پیامبر (ص) است.

 منبع: اسلام کوئست

[۱]   . نک: اردبیلی، سید عبدالغنی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج ۳، ص ۳۵۲٫

[۲]    .  جرج جرداق، صوت العداله الانسانیه، ص ۱۹، (به نقل از ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، جعفری، محمد تقی، ج ۱، ص ۱۷۱).

[۳]    . عبد المقصود، عبدالفتاح، الامام علی (ع)، ج ۱، مقدمه، (نقل از همان، ص ۲۱۷).

[۴]    . پطروشفسکی، اسلام در ایران، ص ۴۹ – ۵۰ ، (همان، ص ۱۶۸).

[۵]    . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص۱۷ – ۱۸٫

[۶]    . قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ص ۷۹٫

[۷]    . نهج البلاغه، خ ۱۹۲، “قد علمتم موضعی من رسول الله (ص) بالقرابه القریبه و المنزله الخصیصه …”؛ شما موقعیت مرا با پیامبر (ص) می دانید که من چقدر به پیامبر نزدیک بودم و … .پیامبر مرا در دامان خود گذاشت، در حالی که بچه بودم، مرا به سینه خود می چسباند، مثل فرزند خود با من رفتار می کرد و … .