اولا: امام علی (ع) برای اعضای شورای شش نفره، سفارش های پیامبر اکرم (ص) درباره خودش را متذکر شد و فضیلت ها و شایستگی های خویش را برای تصدی خلافت به آنها یاد آوری نمود ثانیا: سکوت آن حضرت در بعض  موارد به جهت حفظ اسلام بوده است نه ترس از اشخاص. امام علی (ع) به اعتراف دوست و دشمن شجاع ترین یار و مدافع اسلام و پیامبر اکرم (ص) بود و در این راه از هیچ کس و هیچ چیز جز خدای متعال بیم و ترسی نداشت و در جاهایی که سکوت نکردن به نفع مصالح اسلام بود، برای یک لحظه هم سکوت نکردند.

امام علی (ع) به اعتراف دوست و دشمن شجاع ترین یار و مدافع اسلام و پیامبر اکرم (ص) بود و در این راه از هیچ کس و هیچ چیز جز خدای متعال بیم و ترسی نداشت؛ و در جاهایی که پای مصالح و منافع اسلام در کار بود برای یک لحظه هم عقب نشینی نکرد. کدام انسان با انصافی است که منکر شجاعت و فداکاری فوق العاده آنحضرت در حوادث مهم تاریخ مانند لیلهالمبیت و جنگ های صدر اسلام باشد؟ در مواردی که پای منافع و مصالح اسلام در کار بود امام هیچ گاه سکوت نمی کردند و با صراحت و قاطعیت و بیان نافذ و کوبنده شایستگی های خود برای احراز خلافت رسول خدا و این که کسی جز او، این صلاحیت و لیاقت را ندارد و ادله ای که ولایت بلا فصل او را بعد از رسول خدا (ص) اثبات می کرد، بیان می نمود تا حجت را بر همگان تمام نماید. از جمله امام علی (ع) در جلسه شورای تعیین خلیفه (که عمر قبل از وفات خود اعضای آن را تعیین کرده بود)، به بیان ویژگی ها و شایستگی های خود پرداخت. در باره سابقه و تاریخچه این شورا در تاریخ آمده است: «زمانی که وفات عمر نزدیک شد، تصمیم گرفت جهت تعیین خلیفه خود شورایی تشکیل دهد؛ از این رو به سوی شش نفر از قریش فرستاد. (علی بن ابی طالب(ع)، عثمان بن عفان، زبیر بن عوام، طلحه بن عبیدالله، عبد الرحمان بن عوف و سعد بن ابی وقاص.) عمر فرمان داد تا پس از مرگ او در خانه ای جمع شوند و تا زمانی که با یکی از این شش نفر بیعت نکرده اند، خارج نشوند. گفت: اگر چهار نفر به یک نفر رای دادند و یک نفر دیگر مخالفت کرد آن مخالف را بکشند. اگر سه نفر بیعت کردند و دو نفر مخالفت کرد آن دو نفر کشته شوند.»[۱]

شیعه[۲] و سنی روایت کرده اند که علی (ع) در این شوری به فضایل خود اشاره کرد و برای آنها ثابت کرد که خلافت حق اوست و کسی جز او شایستگی خلافت را ندارد.

ابن حجر هیثمی در کتاب خود الصواعق المحرقه می نویسد: «علی در آن شورای شش نفره سخنان طولانی ایراد کرد که قسمتی از سخنان او خطاب به سایر اعضای شوری چنین است: شما را به خدا سوگند می دهم آیا در میان شما غیر از من کسی است که رسول خدا (ص) به وی گفته باشد: «تو در روز رستاخیز تقسیم کننده بهشت و جهنم هستی؟» جواب دادند: البته که نه.»[۳]

ابن ابی الحدید که متن این گفتگو را میان اهل سنت مشهور می داند با تفصیل بیشتری این رویداد را نقل کرده است و می نویسد: علی (ع) در آن محفل گفت: «شما را به خدا سوگند می دهم آیا در بین شما غیر از من کسی است که رسول خدا او را برادر خود خوانده باشد (عقد اخوت بسته باشد)، آن موقع که بین برخی از مسلمانان با بعض دیگر عقد برادری برقرار کرد؟! گفتند: نه، فرمود: آیا در میان شما کسی غیر من وجود دارد که رسول خدا درباره او فرموده باشد: هر که من مولای او هستم پس این علی مولای اوست؟! جواب دادند: نه، فرمود: آیا در میان شما به غیر از من کسی است که رسول خدا درباره او فرموده باشد: تو نسبت به من به مانند هارون نسبت به موسی هستی، تنها با این تفاوت که بعد من پیامبری نیست» پاسخ دادند: نه. فرمود: آیا در بین شما کسی غیر از من وجود دارد که رسول خدا او را برای ابلاغ سوره برائت مأمور کرد، زمانی که فرمود: «این سوره را یا باید خود ابلاغ کنم یا مردی که از من است.» گفتند: نه. آیا شما نمی دانید که اصحاب رسول خدا (ص) در دشواری های جنگ او را تنها گذاشتند و فرار کردند؛ ولی من هیچ وقت فرار نکردم؟! باز آنان سخن امام علی (ع) را تایید کردند. فرمود:  آیا شما نمی دانید که نخستین مسلمان من بودم و از همه شما نسبت من به رسول خدا (ص) نزدیک تر است؟! پاسخ دادند: بله»[۴].

برخی از بزرگان اهل سنت از عامر بن واثله چنین نقل کرده اند: عامر نقل می کند که من حرف های اعضای شوری را از پشت در می شنیدم . شنیدم که علی می گفت: «مردم با ابوبکر بیعت کردند و حال آن که سوگند به خدا که من از ابوبکر نسبت به خلافت سزاوارتر و شایسته تر بودم؛ ولی به خاطر این که مردم دوباره به جاهلیت و کفر بر نگردند و نزاع و درگیری رخ ندهد، سکوت کردم … سپس مردم با عمر بیعت کردند و حال آن که من از او شایسته تر و سزاوارتر بودم؛ ولی باز به علت حفظ اسلام سکوت کردم».[۵]

این روایت با اندکی اختلاف در منابع دیگر اهل سنت نیز آمده است. [۶]

در روایات شیعی آمده است که پس از پایان یافتن سخنان حضرت علی (ع) اعضای شوری با هم مشورت کردند و گفتند: ما فضیلت او را می دانیم و می دانیم که او شایسته ترین فرد به خلافت است؛ ولی علی در تقسیم بیت المال و سایر امکانات هیچ کس را بر دیگری ترجیح نمی دهد. اگر او را خلیفه قرار دهیم با ما مثل بقیه مردم رفتار خواهد کرد… .[۷]

بنابر این باید گفت تنها ایرادی که اعضای شورای بر علی(ع) یافتند، عدالت او بود. همان گونه که در جریان سقیفه به بهانه گشاده رویی و شوخ بودن، او را کنار گذاشتند.[۸]

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱]. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۱، ص ۱۴۷، نشر مرتضی، مشهد، ۱۴۰۳ه.ق.

[۲]. همان.

[۳]. هیثمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقه فی الرد علی اهل البدع و الزندقه، ص ۲۴، چاپ دوم، مکتبه القاهره، ۱۳۸۵ه.ق.

[۴]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص ۶۱، چاپ اول، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ه.ق.

[۵]. هندی، متقی، کنز العمال، ج۵، ص۷۲۴،مؤسسه الرساله، بیروت، ۱۴۰۹ق؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۲، ص۴۳۴، تحقیق شیری، علی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.

[۶]. خوارزمی، موفق بن احمد، مناقب خوارزمی، ص ۲۱۷، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۴ه.ق.

[۷]. احتجاج، ج۱، ص ۲۱۰.

[۸]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۴، ص۲۲۹، دار التراث، بیروت، لبنان، بی تا.