می گویند: حدیثی صادق است که مخالفت با قرآن نداشته باشد. پس چرا قرآن با حدیث و روایت تفسیر می شود؟ آیه مصدّق روایت است یا روایت مصدّق آیه؟ یا هر دو مصدّق همدیگر؟

پاسخ اجمالی

روایات متعددی از معصومین(ع) نقل شده است که دستور می دهند روایات و احادیث با قرآن سنجیده شود. اگر مخالف با قرآن بود، از درجه اعتبار ساقط بوده و باید آن را کنار گذاشت.[۱] از چنین روایاتی با عنوان باطل[۲] و زخرف یاد شده است. امام صادق(ع) می فرماید: «هر چیزی باید بر قرآن و سنت عرضه شود؛ هر روایتی که با قرآن موافقت نداشت، باطل است».[۳]
اما از طرف دیگر؛ شخص پیامبر گرامی اسلام(ص) به عنوان مفسّر و مبیّن قرآن معرفی شده و لازم است که برای فهم معانی قرآن از وجود ایشان استفاده شود. خداوند در قرآن می فرماید: «و ما این قرآن‏ را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى».[۴] امامان معصوم نیز به عنوان جانشین پیامبر(ص) همین وظیفه را عهده دار بودند. از این رو؛ پیامبر خدا(ص) ایشان را در کنار قرآن قرار داده و به مردم دستور داده تا به  آنها مراجعه کنند.[۵]
با توجه به این مطالب باید گفت: روایاتی که صریحاً و به طور کامل با آیات قرآن مخالفت دارند و قابل توجیه و تاویل نیستند، کنار گذاشته شده و از درجه اعتبار ساقط خواهند بود. اما روایاتی که مخالفت کلی با آیات ندارند، به گونه ای که می توانند مخصّص یا مفسّر یا مبیّن باشند، با توجه به میزان اعتبار آن روایت، مورد استفاده قرار می گیرد. این روایات را از حیث محتوا می توان به چند دسته تقسیم کرد:
الف. روایات توضیحی: روایاتی که به شرح واژه یا جمله یا مضمون آیه می پردازند؛ مثلاً روایتی که «رفث»، «فسوق» و «جدال»[۶] را به جماع، دروغ، و سوگند به نام خدا تفسیر می کند. وجود چنین روایاتی، تاثیر زیادی در فهم صحیح آیات قرآنی دارد.[۷]
ب. روایات شان نزول: روایاتی که رُخداد، عمل یا سؤالی را بیان می کند که منجر به نزول آیه یا آیاتی شده  است؛ مانند روایاتی که شان نزول آیه ولایت[۸] را صدقه دادن امام علی(ع) در حال رکوع بیان می کنند.
ج. روایات جری و تطبیق: روایاتی که مضمون کلی آیه را بر مصادیق یا یکی از مصادیق آن تطبیق می کند و یا به بیان مصداق اکمل و اتم آن می پردازد؛ مثل روایتی که «ابرار» را در آیه «اِنَّ الْاَبْرارَ لَفی‏ نَعیم»[۹] به ائمه معصومین تفسیر کرده است.[۱۰]
د. روایات بیان بطن قرآن: روایاتی هستند که از آیات قرآن تفسیری ارائه می کنند که با ظاهر آیات، چندان سازگاری ندارد؛ مانند روایاتی که «الشجره الملعونه»[۱۱] را به بنی امیه تفسیر می کند.[۱۲]
البته در بیشتر روایاتی که بطنی از بطون قرآن را بیان می کنند، حجیت ظاهر قرآن نیز بر قوت و قدرت خود باقی بوده و می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
هـ. روایات فقهی: روایاتی که مفسّر آیات الاحکام قرار می گیرند و به نوعی به توضیح یا تخصیص آن می پردازند.[۱۳]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ر.ک: «تشخیص و تمییز احادیث صحیح»، سؤال ۱۹۳۷.

[۲]. برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ج ۱، ص ۲۲۱،‏ قم، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.

[۳]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۶۹، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۴]. نحل، ۴۴٫

[۵]. «در میان شما دو چیز با ارزش به یادگار گذاشتم که اگر به آن دو تمسک کنید هرگز گمراه نمی شوید: کتاب خدا و اهل بیت و عترتم»؛ الکافی، ج ۱، ص ۲۹۴؛ ر.ک: «دلایل اعتقاد به امامت و امامان»، سؤال ۳۲۱؛ «الفاظ حدیث ثقلین در منابع اهل سنت و شیعه»، سؤال ۱۷۳۴۴.

[۶]. بقره، ۱۹۷٫

[۷]. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج ۲، ص ۲۸۹، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

[۸]. مائده، ۵۵٫

[۹]. انفطار، ۱۳٫

[۱۰]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج ۵، ص ۴۷۳، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

[۱۱]. اسراء، ۶۰٫

[۱۲]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۵۴۴، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.

[۱۳]. اعرابی، غلامحسین، تفسیر روایی قرآن از نگاه فریقین، نشریه پژوهش دینی، بهار ۱۳۸۷، شماره ۱۶، ص ۶۹ – ۷۱٫