این سوال از چند بخش تشکیل می شود که به طور جداگانه به آنها می پردازیم.

روزی رسان کیست؟

روزی رسان همه آفریده  «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتِینُ»؛[۱]«همانا تنها خداست که رزّاق می باشد؛ خدایی که صاحب قوّت و قدرت است».

مقدم شدن «هو» دلیل حصر است؛ یعنی روزی دهنده منحصراً خداست. «وَ ما مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَی اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فی  کِتابٍ مُبین»؛[۲] «هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر این که روزی او بر خداست. او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را می  داند؛ همه ی اینها در کتاب آشکاری ثبت است»

تمام رزقام رزق های مادی و معنوی از جانب حق تعالی می باشد از آنجایی که خداوند خالق هستی و جهان پیرامون ماست پس مخازن و معادن هستی از آن اوست و قطعاً مخلوقات در همه جوانب نیازمند او می باشند که برای ادامه حیات، رزق خود را از خزائن پایان ناپذیر خداوند دریافت می کنند. چه کسی جز خداوند می تواند شایسته مقام رازقیت تمام موجودات هستی باشد. زیرا که تمام موجودات خود نیازمندند و نیازمند به روزی دهنده ای بالاتر از خود می باشد.

بنا بر این، غیر خدا فقط در حدّ واسطه ی فیض در روزی رساندن به مخلوقات، نقش دارند و روزی دهنده ی حقیقی فقط و فقط خداست. البته در این باره چند موضوع قابل توجه وجود دارد که به طور مختصر به آنها اشاره می  شود.

انواع رزق

ما دو گونه رزق و روزی داریم. رزقی که به که به سراغش می  رویم. و رزقی که به سراغمان می  آید. امام علی (علیه السلام) می  فرماید: «اِن الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق یطلبک فان انت لم تأته اتاک»؛[۳] «رزق طالب (که به سراغ ما می  آید) رزقی است که همواره ما را تعقیب می  کند حتی اگر از آن فرار کنیم ما را رها نمی  سازد همان طور که رهایی از چنگال مرگ ممکن نیست».

حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده: «لو اَنَّ ابن آدم فَرَّ من رِزقِه کما یفِرُّمن الموتَ لادرکه کما یدرکه الموت»[۴]

این گونه رزق ریشه در قضای الهی دارد و هیچ گونه تغییر و تحولی در آن صورت نمی  گیرد. در این زمینه مرحوم علامه طباطبایی می  فرماید: «روزی و روزی  خوار متلازم همند و معنی ندارد که روزی  خوار در مسیر زندگی طالب بقاء باشد اما رزقی برایش نباشد همین طور ممکن نیست رزقی محقق باشد و روزی  خواری در بین نباشد و نیز رزق از مایحتاج روزی  خوار افزون باشد و لذا رزق داخل در قضای الهی است»[۵]

اما قسم دیگر روزی (رزق مطلوب) رزقی است که برای طالب آن مقدّر شده است. اگر آن را طلب نماییم و مشروط و علل لازم وصول به آنرا مراعات نماییم چنین رزقی را به دست می  آوریم و در واقع تلاش ما در جهت رسیدن به این گونه روزی، جزءالعلّه است و اگر در کنار دیگر علل مهیای عالم غیب قرار گیرد مسلماً دستیابی به آن حتمی است. در این باره مولی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می  فرماید: «اطلبوا الرّزق فانّه مضمون لطالبِه»؛[۶] «طلب نمایید روزی را که مضمون و مقدر است اما برای طلب کننده آن».

همان همان طور که طلب بدون ضمانت بی  معنی است تضمین رزق بدون طلب نیز در این قسم (روزی مطلوب) ناممکن است.

بنابراین تمام موجودات این عالم دارای سهم خاصی از روزی مقدّر می باشند و سهم دیگری هم از روزی مطلوب دارند که باید شرایط حصول آن را فراهم سازد. در اینجاست که ممکن است تفاوت در ارزاق به چشم ما آید و گرسنه ها و فقرا در ذهن ما سوال ایجاد نمایند. امّا همان گونه که شما نیز مستحضرید عوامل متعددی در این زمینه وجود دارند که باعث کم و زیاد شدن رزق و روزی می گردند.

در روایات و سخنان اهل بیت(علیهم السلام) به آنها اشاره شده است. مثلاً اموری مانند صله رحم، صدقه دادن، نیّت خیر و طهارت داشتن از اسباب ازدیاد رزق است و مواردی مثل گناه و معصیت، قطع صله رحم و… سبب کم شدن روزی است. البته عوامل بیرونی مانند ظالمانی که بر اثر ظلمشان فرد، گروه و یا ملّت هایی به استثمار کشیده می شوند و رزق مظلومان، غاصبانه در اختیار آنان قرار می گیرد. پس گرسنگی عدّه

حکمت تفاوت در میزان ارزاق

۱ – تفاوت در رزق باعث می شود که عدّه ای کارفرما و عدّه ای کارگزار و کارگر شوند؛ و به این وسیله چرخ زندگی اجتماعی می چرخد. در واقع خداوند به هر کسی استعدادهای خاصّی را روزی کرده است. یکی از روزی سلامتی و قدرت بدنی برخوردار است و دیگری از روزی هوش و ابتکار و سومی از مال و منال دنیوی بهره ی بیشتر برده است، و چهارمی حس هنری خوبی دارد و… و همه اینها از سنخ روزی است. لذا همه از روزی برخوردارند لکن سنخ روزی ها متفاوت است؛ و همین امر باعث می شود که همه ی مردم به همدیگر محتاج باشند. و این احتیاج های متقابل، باعث پدید آمدن اجتماع و بقاء آن می شود. خداوند متعال می  فرماید: «أَ هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ»؛[۷] «آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می  کنند؟! ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم و بعضی را بر بعضی برتری دادیم تا برخی، بعضی دیگر را به خدمت گیرند؛ و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع آوری می  کنند بهتر است».

۲ – گاه تفاوت در رزق برای امتحان برخی بندگان است؛ تا از این راه استعدادهای فطری افراد شکوفا شود. خداوند متعال می فرماید: «امّا انسان هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می  کند و نعمت می  بخشد (مغرور می  شود و) می  گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته است. و امّا هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می  گیرد، می  گوید: پروردگارم مرا خوار کرده است»[۸]

۳ – گاه تفاوت رزق برای این است که خداوند متعال حضور خویش را در تدبیر عالم به بندگانش نشان دهد؛ و بفهماند که کثرت مال دنیا، ارزش نبوده و علامت عنایت خاصّ خدا به کسی نیست. خداوند متعال می فرماید:«[روزی قارون] با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند: ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم. به راستی که او بهره عظیمی دارد. – اما کسانی  که علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند: وای بر شما ثواب الهی برای کسانی  که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می  دهند بهتر است، اما جز صابران آن را دریافت نمی  کنند. – سپس ما، او (قارون) و خانه اش را در زمین فرو بردیم، و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند، و خود نیز نمی  توانست خویشتن را یاری دهد. – و آنها که دیروز آرزو می  کردند به جای او باشند (هنگامی  که این صحنه را دیدند) گفتند: وای بر ما! گویی خدا روزی را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش می  دهد یا تنگ می  گیرد! اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود، ما را نیز به قعر زمین فرومی  برد. ای وای گویی کافران هرگز رستگار نمی  شوند»[۹]

«و هنگامی که رحمتی به مردم بچشانیم، از آن خوشحال می  شوند؛ و هرگاه رنج و مصیبتی به خاطر اعمالی که انجام داده اند به آنان رسد، ناگهان مأیوس می  شوند. آیا ندیدند که خداوند روزی را برای هر کس بخواهد گسترده یا تنگ می  سازد؟! در این نشانه هایی است برای گروهی که ایمان می  آورند. پس حقّ نزدیکان و مسکینان و در راه ماندگان را ادا کن! این برای آنها که رضای خدا را می  طلبند بهتر است، و چنین کسانی رستگارانند»[۱۰]

۴ – روزی افزون، گاه از باب مجازات الهی است. یعنی خداوند متعال کسانی را که خدا را فراموش کرده و به دنیا چسبیده اند، با امور دنیایی مشغول می کند تا بدون این که خود بدانند ناگهان خود را در آتش جهنّم ببینند. خداوند متعال می  فرماید «خدا روزی را برای هر کس بخواهد وسیع، و برای هر کس بخواهد تنگ قرار می  دهد؛ ولی آنها (کافران) به زندگی دنیا، شاد و خوشحال شدند؛ در حالی که زندگی دنیا در برابر آخرت، متاع ناچیزی است»[۱۱]

«آن کس که(تنها) زندگی زودگذر(دنیا) را می  طلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم، و به هر کس اراده کنیم، می  دهیم؛ سپس دوزخ را برای او قرار خواهیم داد، که در آتش سوزانش می  سوزد در حالی که نکوهیده و رانده شده است. و آن کس که سرای آخرت را بطلبد، و برای آن سعی و کوشش کند-در حالی که ایمان داشته باشد- سعی و تلاش او، (از سوی خدا) پاداش داده خواهد شد»[۱۲]

۵ – گاه تنگ نمودن روزی برای این است که بندهه بنده ی خدا طغیان نکند. یعنی همان طور که خدا روزی برخی افراد فاسق را از باب مجازات افزایش می دهد، روزی برخی افراد مؤمن را هم کاهش می دهد تا همواره خود را محتاج خدا ببیند و راه طغیان پیش نگیرد. همچنین اگر همه در یک سطح بودند به استخدام همدیگر در نمی آمد، لذا افراد برای این که از داشته های دیگران استفاده نمایند متوسل به زور می شدند، همان گونه که کشورهای ثروتمند سعی می کنند با افزایش قدرت نظامی خود دیگر کشورهای ثروتمند را مطیع خود کنند یا خود را از تجاوز آنها در امان نگه دارند. بین کمپانی های ثروت و سرمایه داران نیز چنین رقابت های سخت و بعضاً خونبار وجود دارد.

خداوند متعال می  فرماید: «چنین نیست (که شما می  پندارید) به یقین انسان طغیان می  کند؛ از این که خود را بی  نیاز ببیند»[۱۳]

«بخورید از روزی های پاکیزه ای که به شما داده ایم؛ و در آن طغیان نکنید، که غضب من بر شما وارد شود و هرکس غضبم بر او وارد شود، سقوط می  کند»[۱۴]

«وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ»؛[۱۵] «اگر خداوند روزی را برای بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم می  کنند؛ از این رو به مقداری که می  خواهد (و مصلحت می  داند) نازل می  کند، که نسبت به بندگانش آگاه و بیناست».

همچنین فرمود: «ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که در راه خدا گام می  زنید (و به سفری برای جهاد می  روید)، تحقیق کنید! و به خاطر این که سرمایه ی ناپایدار دنیا (و غنایمی ) به دست آورید، به کسی که اظهار صلح و اسلام می  کند نگویید: «مسلمان نیستی»؛ زیرا غنیمت های فراوانی (برای شما) نزد خداست. شما قبلاً چنین بودید؛ و خداوند بر شما منّت نهاد (و هدایت شدید). پس، (به شکرانه این نعمت بزرگ،) تحقیق کنید! خداوند به آنچه انجام می  دهید آگاه است»[۱۶]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علیرضا حیدرزاده/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – ذاریات (۵۱)، آیه ۵۸٫

[۲] – هود (۱۱)، آیه ۶٫

[۳] – نهج البلاغه، نامه ۳۱٫

[۴] – مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۳۷۷٫

[۵] – المیزان، ج ۱۸، جزء ۲۷، ص ۳۷۷، عربی .

[۶] – الارشاد، ج ۱، ص۳۰۳٫

[۷] – زخرف (۴۳)، آیه ۳۲٫

[۸] – فجر (۸۹)، آیات ۱۵ و ۱۶ .

[۹] – قصص (۲۸)، آیات ۸۲ – ۷۹٫

[۱۰] – روم (۳۰)، آیات ۳۸ – ۳۶٫

[۱۱] – رعد (۱۳)، آیه ۲۶٫

[۱۲] – اسراء (۱۷)، آیات ۱۸ و ۱۹ .

[۱۳] – علق (۹۶)، آیات ۶ و ۷٫

[۱۴] – طه (۲۰)، آیه ۸۱٫

[۱۵] – شوری (۴۲)، آیه ۲۷٫

[۱۶] – نساء (۴)، آیه ۹۴٫