چرا شخصیت پیامبر در زمانی که قدرت پیدا می کند تغییر می کند؟
اگرچه مستندی برای این پرسش بیان نشده، ولی به هر حال باید بدانیم که هر تغییر برخوردی، نشانگر تغییر شخصیت نبوده و شاید پیامبر اکرم(ص)، در موارد مختلف؛ به اقتضای زمان و مکان و موقعیت؛ رفتارهای به ظاهر متفاوتی داشتند، اما نمی‌توانیم هیچ کدام آنها را به تفاوت در شخصیت ایشان نسبت دهیم ، بلکه دلایل بسیار دیگری برای آن وجود دارد که باید جداگانه، مورد توجه قرار گیرد.
این پرسش در نگاهی دقیقتر، در دو قسمت قابل بررسی است:
اول: این که آیا هر تغییر برخوردی، ناپسند بوده و دلیلی برای تغییر شخصیت به حساب می‌آید؟
دوم: آیا در شخصیت پیامبر گرامی اسلام(ص)؛ بعد از این که قدرت ظاهری ایشان افزایش یافته؛ تغییراتی منفی به وجود آمده است؟
در مورد بخش اول باید گفت که نمی‌توانیم هر تغییر برخوردی را نشانه تغییر شخصیت دانسته و آنرا امری نکوهیده به شمار آوریم به عنوان نمونه، به تغییراتی اشاره می‌نماییم که از دیدگاه عقل و دین امری ناپسند نمی‌باشد:
۱ – گاهی فردی با دیگران، روابطی صمیمانه داشته و زمان زیادی از زندگی خود را در اختیار آنان قرار می‌دهد، اما بعدها، تغییراتی در موقعیت شغلی او ایجاد شده که موجب محدود گشتن فرصت او می‌شود و به همین دلیل، نمی‌تواند همانند گذشته، به دیدار تمام آنان برود. بر این اساس، ارتباط خود را با تماس های تلفنی ادامه می‌دهد. چنین تغییر رفتاری را نمی‌توان تحولی در شخصیت او برشمرد و او را نکوهش نمود. اما اگر همان شخص؛ بعد از رسیدن به موقعیتی؛ جواب سلام دوستان خود را نداده و یا آشنایی سابق خود با ایشان را از اساس مورد انکار قرار دهد، می‌توان نتیجه گرفت که شخصیت او در جهت منفی تغییر یافته است! مشابه همین وضعیت را می‌توان در رفتار والدین با فرزندان خود؛ بعد از تولد فرزند جدید؛ جستجو نمود.
۲ – چنان چه برای شخصی؛ به دلیل دیندار بودن و تواضعش؛ احترام ویژه‌ای قائل شویم، اما بعدها، همان شخص با دستیابی به مقامی دنیوی، به انسانی متکبر و بی‌دین تبدیل گردد، قهرا برخورد ما نیز با او تفاوت خواهد یافت! منشأ چنین تغییر برخوردی، تحول در شخصیت طرف مقابل است نه تغییر شخصیت ما!
۳ – اگر طرف برخورد ما، شخصی کافر و بی‌دین باشد که با مسلمانان به جنگ برخاسته است، ما هنگام پیکار با او برخوردی خشن و شدید خواهیم داشت[۱]، اما اگر همان شخص تصمیم گرفت که تحقیقاتی در مورد دین اسلام داشته باشد، بر اساس دستور خداوند موظفیم که برای او نهایت امنیت را ایجاد نماییم[۲]، و حتی اگر بدون چنین تصمیمی در همسایگی ما سکونت گزید و یا اگر مهمان ما شد، آموزه‌های دینی، ما را ملزم می‌نماید که با او برخوردی احترام آمیز داشته باشیم[۳].
مواردی از این نوع تغییرات در رفتار؛ که از توجیه عقلانی و دینی نیز برخوردار می‌باشند؛ را به وفور می‌توان برشمرد و در همین راستا، این احتمال نیز وجود دارد که رفتاری از پیامبر اکرم(ص) را مشاهده نماییم که بر اساس یکی از این موارد و یا موقعیت های مشابه، با رفتار قبلی ایشان متفاوت به نظر آید، که این امر، ناظر به قسمت دوم پرسشتان می‌باشد.
به عنوان نمونه، روایت شده که روزی پیامبر(ص) به خانه خود که مملو از مهمان بود وارد شدند، یکی از یاران ایشان به نام جریر به دلیل این که در داخل خانه جایی وجود نداشت، در بیرون از منزل نشستند. پیامبر(ص) بعد از این که متوجه او شدند، قسمتی از لباس خود را به هم پیچیده و در اختیار او قرار داده و فرمودند که آن را پهن نما و بر روی آن بنشین! که آن صحابی بعد از مشاهده چنین احترامی از جانب رسول خدا(ص)، به جای آن که لباس را زیرانداز خود قرار دهد، آنرا بوسیده و بر صورتش نهاد[۴]!
دقت بفرمایید: این امکان برای پیامبر(ص) وجود داشت که چنین رفتاری را در مورد تعداد محدودی از یاران خود داشته باشند، اما اگر پیروان رسول خدا(ص) به صدها هزار نفر رسیده و تمامشان مشتاق گفتگو و همنشینی با ایشان بودند، آیا ادامه چنین رفتاری، زندگی شخصی و اجتماعی ایشان را مختل نمی‌نمود؟!
بر همین اساس است که خداوند به مؤمنان می‌فرماید که بدون اجازه وارد خانه پیامبر(ص) نشده و منتظر آوردن غذا نشوید و اگر دعوت هم شدید، بعد از صرف غذا پراکنده شده و به زیاده‌گویی نپردازید که این گونه رفتار شما موجب آزار پیامبر(ص) شده و ایشان نیز شرم دارند که به شما چیزی در این مورد بگویند ….[۵]
بنابر این نمی‌توانیم با مقایسه این دو واقعه تاریخی نتیجه بگیریم که شخصیت پیامبر(ص) متحول شده و ایشان دیگر رفتار سابق خود را نسبت به پیروان خود ندارند، بلکه شرایط به نحوی تغییر یافته که ادامه چنین رفتاری را برای ایشان دشوار و حتی غیر ممکن نموده است.
اگر به موارد دیگری از تغییر رفتار پیامبر(ص) برخورد نمودیم، باید آن را با دقت موشکافی نموده و دلیل آن را جویا گردیم، نه این که به سرعت نتیجه بگیریم که شخصیت ایشان بعد از رسیدن به قدرت متحول شده است!
با توجه به این که شما در پرسش خود، نمونه‌ای برای آن چه ادعا شده، ذکر ننمودید، ما نمی‌توانیم تحلیل دقیقی از آن چه مد نظر شماست، ارائه دهیم که در صورت تمایل می‌توانید آنها را مورد به مورد و دقیق ارسال نموده تا به لطف خداوند، ابهامتان را در این زمینه برطرف نماییم.
اما آن چه مسلم است، این است که پیامبر(ص) در طول زندگی خود از ثبات در شخصیت برخوردار بوده و خود ایشان نسبت به اشخاصی که با رسیدن به موقعیتی جدید، دچار تزلزل شخصیتی می‌گردند، معترض و منتقد بوده‌اند و در همین راستا، خطاب به امام علی(ع) می‌فرمایند که من اگر دستان خود را تا آرنج در دهان ماری سمی فروبرم، برایم آسان‌تر از آن است که از افراد تازه به دوران رسیده، تقاضایی نمایم[۶]! شواهد تاریخی فراوان دیگری نیز در این ارتباط وجود دارد که به دو نمونه آن اشاره می‌نماییم:
اول: امام باقر(ع) از پیامبر(ص) روایت می‌نماید که ایشان فرمودند: من پنج کار را تا هنگام مرگم ترک نخواهم نمود که عبارتند از: غذا خوردن به همراه بردگان بر روی زمین و بدون سفره، سوار شدن بر مرکب غیر تشریفاتی، دوشیدن شیر بز با دستان خود، پوشیدن لباس های پشمی و سلام نمودن بر کودکان و همه اینها را برای آن انجام می‌دهم که دیگران به شیوه من رفتار نمایند[۷] و ملاحظه می‌نماییم که ایشان به پیمان خود باقی بوده و همین رویه را تا آخر عمر شریفشان ادامه دادند.
دوم: یکی از اصحاب، نزد پیامبر(ص) آمده و چون مشاهده نمود که اثر حصیر بر بدن ایشان نمایان می‌باشد، عرض نمود که کاش رختخواب بهتری برای خودتان در نظر می‌گرفتید! پیامبر(ص) پاسخ فرمودند: مرا با دنیا چه کار! من در استفاده از دنیا همانند مسافری رفتار می‌نمایم که در روزی گرم و تابستانی، لحظاتی در سایه درختی آرمیده و سپس روانه می‌گردد![۸]
آری! بزرگمردانی که تمام دنیا و آن چه در آن است را، نابود شده در نظرگرفته و تنها خداوند را باقی و دائم می‌دانند[۹]، شخصیتی فراتر از آن دارند که با تغییراتی در زندگانی دنیائی آنان، از خود بی خود شده و رفتار متکبرانه‌ای؛ غیر از آن چه خداوند دستور فرموده؛ اتخاذ نمایند. امیدواریم که ما نیز پیرو این خط مشی پیامبرمان باشیم.
البته، همان گونه که بیان شد، ممکن است تمام انسان ها و از جمله پیامبر(ص)، در طول زندگی خود، بر حسب موقعیت های متفاوت، رفتارهای مختلفی بروز دهند که نمی‌توان آن را دلیل بر تغییر شخصیت آنان دانست.
منبع: اسلام کوئست
پی نوشت ها
[۱] – فتح،۲۹؛ توبه، ۷۳ و …
[۲] – توبه، ۶.
[۳] – الشعیری، تاج الدین، جامع الاخبار، ص ۸۴، دار الرضی للنشر، قم، ۱۴۰۵ ه ق.
[۴] – مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۳۵، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ه ق.
[۵] – احزاب، ۵۳.
[۶] – حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۴۴۰، روایت ۱۲۴۳۹، موسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۹ ه ق.در این روایت عبارت(من لم یکن ثم کان) برای افراد تازه به دوران رسیده به کار رفته است.
[۷] – بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۱۴، روایت ۲.
[۸] – بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۲۴۹.
[۹] – قصص، ۸۸.
پاسخ دهید