با سلام؛ با توجه به این که در آیه ۷۴ سوره مبارکه مائده، توبه مقدم بر طلب غفران الهی است، پس چرا در ذکر شریف «أستغفر الله و أسئله التوبه» یا «أستغفر الله و أتوب إلیه» طلب غفران مقدم بر طلب توبه می باشد؟ ضمناً در آیات ۳، ۵۲، و ۹۰ سوره مبارکه هود نیز صراحتاً استغفار مقدم بر توبه آمده است.

پاسخ اجمالی

روند استغفار و توبه به گونه ای کاملاً مجزا نبوده، بلکه به گونه ای در هم تنیده است که نمی توان آن دو را جدا از هم فرض کرد. به عبارتی بدون آن که نیت توبه داشته باشیم، استغفار زبانی بی فایده است. و این گونه نیست که بعد از توبه دیگر نیازی به استغفار مجدد نباشد.
با این نگاه، هیچ کدام از آیاتی که توبه و استغفار را با هم ذکر کرده، و یکی را مقدم بر دیگری می کنند(مانند آیاتی که در پرسش بدان اشاره شده است)، لزوماً بر این موضوع دلالت ندارند که حتماً باید یکی از آن دو انجام شده و بعد از مدتی به دیگری پرداخته شود؛ از این رو است که بیشتر مفسران قرآن کریم متعرض این مسئله نشده اند. و برخی از مفسران هم واژه «ثم» در آیه «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ»[۱] را به معناى «واو» دانسته اند، نه «ثم» ی تراخی. و می گویند توبه و استغفار یکى است و «توبه» براى تأکید آمده است.[۲]
اما در عین حال برخی مفسران در سرّ این تقدیم و تأخیر می گویند؛ در آیه «أَ فَلا یَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَهُ»،[۳]استغفار درخواست بخشش از راه دعا، توبه و یا هر طاعتی است، و توبه پشیمانی از اعمال خلاف، با عزم بر عدم تکرار آن در حال و آینده است. و استغفار با اصرار بر فعل قبیح گذشته صحیح و پذیرفته نیست؛ لذا در این آیه، ابتدا ترغیب و تشویق به توبه و بازگشت از تمام گناهان، و سپس اقدام به استغفار است.[۴]
و به عبارتی، توبه فعل بنده است و مغفرت فعل الهى است و مترتب بر یکدیگرند؛ یعنى اگر بنده توبه کرد و از خدا طلب مغفرت نمود، خدا او را مشمول رحمت خود می گرداند.[۵]
اما در آیاتی مانند؛ «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ»[۶] که در آنها واژه استغفار بر توبه مقدم شده است، می تواند به دلایل زیر باشد:
۱ – ابتدا امر به طلب مغفرت شده، و بعد از آن توبه؛ زیرا آنچه که انسان را به سوی توبه می کشاند، استغفار است که عبارت از طلب مغفرت می باشد.^[۷]
۲ – استغفار ذاتاً و به خودی خود مطلوب است، و توبه از آن جهت مطلوب است که متمم استغفار است. اما آنچه که در رسیدن و به دست آوردن آخر است، در طلب اول است؛ لذا استغفار مقدم بر توبه ذکر شده است.[۸]
۳ – مقدم داشتن و ارشاد به استغفار قبل از توبه؛ برای آن است که استغفار و مغفرت هدف نهایی است، و توبه وسیله  ای برای رسیدن به آن هدف است.[۹]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. هود، ۳٫

[۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۵، ص ۲۱۴، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۳]. مائده، ۷۴٫

[۴]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، تهرانی، شیخ آقابزرگ، تحقیق، قصیر عاملی، احمد، ج ‏۳، ص ۶۰۴، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

[۵]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۴۳۷، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

[۶]. هود، ۳، ۵۲، ۹۰٫

[۷]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج، ۶، ص ۱۴، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.

[۸]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏۱۷، ص ۳۱۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۹]. شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، ج ۲، ص ۵۴۶، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.