مراحل آموزش مسائل دینی در روایات

امام باقر علیه السّلام می‌فرمایند که در سنّ سه سالگی به فرزندانتان کلمه‌ی “لا اله الا الله“ را یاد بدهید و وقتی آنها به سه سال و هفت ماه و بیست روزگی رسیدند به آنها “محمدً رسول الله“ را یاد بدهید؛ کودکان در چهار سالگی باید هفت بار “صلی الله علی محمد و آله“ بگویند و وقتی پنج ساله شدند باید دست راست و چپ را به آنها یاد داد و این که رو به قبله سجده کنند. شش ساله که شدند، والدین باید رکوع و سجده را به آن ها آموزش دهند و از آنها بخواهند که آن را انجام دهند. هفت ساله که شدند، هر مقدار از وضو و نماز را که توانستند انجام دهند و در نه سالگی نماز را کامل بخوانند.

اشاره‌ی دقیق به روز، ماه و سال در این روایت به طور قطع حکمت هایی دارد که معمولاً حکمت را کسی می‌داند که آن را ترسیم کرده است و چون در آن موقع پرسشی از اهل بیت علیهم السلام نشده است، ما نیز متاسفانه از این بخش از علم اهل بیت علیهم السلام محروم هستیم.

واکسینه ی معنوی

این روایت برای بچّه ها یک واکسینه‌ی معنوی است؛ همان طور که امروزه جسم کودکان واکسن لازم دارد. به عنوان مثال دکتر می‌گوید که در دوّمین هفته از زندگی فرزند باید این واکسن به او تزریق شود؛ قطعاً این دکتر که هفته دوّم را برای زدن واکسن تجویز می‌کند، برای خودش به اندازه ی کافی دلایل منطقی دارد. شاید وقتی از پدر و مادرها سوال شود که چرا این واکسن را در این روز از زندگی فرزندتان تزریق می‌کنید، آنها در جواب بگویند که نمی‌دانیم، ما به دکتر اعتماد داریم. در زمینه‌ی تربیت دینی نیز همین طور است.

فرض کنید کسی به شما نقشه‌ی گنجی داده که در آن نوشته شده: “اگر می‌خواهید به این گنج برسید، باید در فلان نقطه هفت قدم بردارید و در هفتمین قدم ضربدری بکشید و آن جا را حفر کنید“؛ حال اگر شما شش قدم و یا هشت قدم بردارید، قطعاً به آن گنج نمی رسید؛ لذا باید والدین دقّت کنند تا در تربیت فرزندانشان، به بیراهه نروند.

استفاده از امکانات روز

در نظام جمهوری اسلامی ایران، در شناسنامه بچّه ها علاوه بر تاریخ های شمسی، تاریخ قمری نیز ثبت شده است. این ثبت تاریخ قمری می‌تواند در بخشی از تربیت دینی به والدین کمک کند؛ تا بتوانند این تاریخ ها را راحت تر به دست آورند و بدون دغدغه از آن ها استفاده کنند.

والدینی که فرزند زیر سه سال دارند، می‌توانند با استفاده از تکنولوژیِ گوشی های همراه، در منوی یادآوری، برنامه ای بر اساس سنین یاد شده در روایت تنظیم کنند تا تلفن همراه در همان روزهای موعود، این پیام را به آن ها یادآوری کند.

سلاحی برای عدم نفوذ شیطان

در روایتی آمده است: “اگر اوّلین جمله ای که بچّه ها می‌گویند جمله “لا اله الا الله“ باشد، شیطان نمی‌تواند در آن ها نفوذ کند“. از این روایات مشخص می‌شود که این اذکار می‌تواند خاصیّت های ویژه ای داشته باشد.

استفاده از اصول تربیتی برای آموزش دادن

امام باقر علیه السّلام فرمودند: “در پنج سالگی دست راست و چپ فرزندانتان را به آنها یاد بدهید“. یعنی در این سن بچّه ها می‌توانند جهت یابی را یاد بگیرند. چگونگیِ یاد دادن این کار به کودکان، هنری است که والدین باید مهارت آن را کسب کنند. والدین باید در آموزش دادن به کودکان، از یک سری اصول تربیتی، آموزشی استفاده کنند تا آن ها این امور را یاد بگیرند. گاهی اوقات بعضی بچّه ها در سنّ بالا برای تشخیص دست راست و چپ کمی تعلّل می‌کنند؛ زیرا از ابتدا این آموزش صحیح نبوده است؛ لذا ذهن فرد نمی‌تواند دست راست و چپ را تداعی کند.

راهکاری برای آموزش دست چپ و راست

برای آموزش دست راست و چپ به فرزند در ابتدا مادر باید به دورِ دست راست او یک ربان بپیچد؛ روز اوّل فقط این کار را انجام دهد و بگذارد چند روزی این ربان روی دست کودک بماند. امّا هر چند ساعت یک بار، به کودک یادآوری کند که دستی که دور آن ربان پیچییده شده است، دست راست اوست. همین ربانی که دور دست راست او هست، باعث می‌شود که همیشه سمت راست در ذهن او تداعی شود؛ حتّی لازم نیست که به او گفته شود که دست چپ هم آن یکی است؛ همین که کودک راست را تشخیص داد، متوجّه می‌شود که خلاف آن دست، چپ می‌شود.

مادر باید بعد از دو سه روز ربان را باز کند و پس از آن هر وقت از کودک بپرسند دست راست تو کدام است، او دست راستش را بلند می‌کند. به این راه “امر تداعی کننده“ می‌گویند؛ یعنی والدین با این کار، اصل تداعی کننده را در تربیت به کار می‌گیرند و باید کاری کنند که این مفاهیم در ذهن بچّه ها ثبت شود.

آموزش دادن جهت قبله

در روایت آمده است که وقتی در پنج سالگی دست راست را به بچّه آموزش دادید، باید به آنها بگویید که رو به قبله سجده کنند؛ یعنی والدین باید جهت قبله را هم به فرزندان یاد بدهند و بهتر است که جهت قبله در منازل، در محیط های مشخصی باشد؛ مانند مساجد که محراب ها نشان دهنده‌ی جهت قبله است یا بعضی از هتل ها و میهمان سرا ها که در آن جا با فلشی جهت قبله را مشخص کرده اند.

 بهتر است والدین نیز با این روش ها جهت قبله را در خانه مشخص کنند تا خود بچّه ها به تدریج متوجّه شوند که جهت قبله، جهت مقدّسی است و قرار است بعداً رو به آن بنشینند و عبادت کنند. حتّی گاهی اوقات که خانه ی کعبه را در تلویزیون نشان می‌دهند، والدین می توانند به فرزندشان توضیح دهند که منظور از قبله، همان جهتی است که کعبه قرار دارد.