مقدّمه: روش آموزش نماز و روزه داری به کودکان

اصل تدریج

در موضوعات تربیتی، اصل “تدریج“ به عنوان یک اصل مهم است؛ به این معنی که ما نباید تربیت را به صورت دفعی ایجاد کنیم.

یکی از ابعاد تربیت، تربیت عبادی فرزندان است و در تربیت عبادی نیز اگر بخواهیم دفعی عمل کنیم، ممکن است آسیب هایی به فرزندان وارد شود. در واقع تربیت خمره رنگ رزی نیست که وقتی مشتی از نخ را درون خمره بگذاریم و بیرون بیاوریم، نخ ها رنگ گرفته باشند؛ بلکه تربیت بر اساس اصل تدریج اتّفاق می‌افتد؛ یعنی شروع و آغاز آن قبل از تولّد فرزندان است و هر چه جلوتر می رود، با شکل و شمایل عبادی تری خودش را به ما نشان می دهد.

تدریج در احکام عبادی

اینکه پدر و مادر در دوران قبل از بارداری، در طول بارداری و پس از تولّد فرزند چه مراقبت هایی باید داشته باشند، در امر تربیت بسیار موثّر است. ولی از یک زمان به بعد ما باید دست فرزندانمان را بگیریم و آنها را به عرصه های خاص وارد کنیم؛ از جمله تربیت عبادی فرزندان که در روایات ما نیز با ذکر تمام مراحل، به آن پرداخته شده است، بحث نماز است که باید به صورت کاملاً تدریجی به بچّه ها آموزش داده شود.

در مورد روزه نیز همین طور است و باید اصل تدریج رعایت شود. اگر ما به فرزند خود که تازه به سن بلوغ رسیده و مکلّف شده است، یک باره آداب و احکام روزه را بگوییم، پذیرش آن برای او که تا دیروز در خوردن و آشامیدن آزاد بوده، بسیار سخت و دشوار است؛ لذا باید تدریجاً برای روزه گرفتن آماده شود.

روزه های تمرینی

تعبیری در این زمینه وجود دارد، تحت عنوان“روزه های تمرینی“ که یک نوع آن همان روزه های مشهوری است که ما از کودکی با آن آشنا هستیم و آن را با نام روزه های کلّه گنجشکی می شناسیم؛ واقعاً این روزه‌ی تمرینی جهت آماده سازی بچّه ها برای روزه گرفتن بسیار مناسب است؛ به این صورت که بچّه ها بعد از خوردن سحری و دیدن اعمال عبادی سحرگاه و اعمال روزه داری، تا ظهر چیزی نخورند و امساک کنند و در ظهر مقداری غذا بخورند و تا افطار چیزی نخورند.

این کار تمرین خوبی است که بچه ها در یک فاصله ی زمانی به سمت خوراکی ها و آشامیدنی ها نروند و نفس خود را به دست گیرند تا برای روزه گرفتن آماده شوند. یک مقدار که بچّه ها بزرگتر می شوند و هنوز به سنّ تکلیف وبلوغ شرعی نرسیده اند، در این زمان باید به آنها گفت که مثلاً هر دو روز یک بار، روزه کامل بگیرند و وسط آن را روزه کلّه گنجشکی بگیرند.

این تمرین ها باعث می شود که فرزند ما وقتی به سنّ تکلیف رسید، روزه گرفتن برای او یک امر غیر عادی تلقّی نشود و مانند فوتبالیست ها که تمرین می کنند تا نود دقیقه در زمین بدوند و خسته نشوند، فرزندان ما هم بتوانند در این میدان عبادی کم نیاورند و انشاالله پا به پای بزرگترها روزه داری کنند.

آشکارا خوردن ممنوع!

یکی از نکات مهم که در شرع مقدّس ما نیز توجّه زیادی به آن شده است، این است که آشکارا خوردن و آشامیدن ممنوع است؛ یعنی هر چند که کسی مریض است و یا عذر شرعی دارد و نمی تواند روزه بگیرد، باید اخلاق را رعایت کند و در حضور کسانی که روزه هستند، چیزی نخورد.

بچّه های شش یا هفت ساله نیز اگر توانایی روزه های کلّه گنجشکی را ندارند، نباید این گونه باشد که وقتی گرسنه یا تشنه می شوند، در ملاء عام شروع به خوردن و آشامیدن کنند؛ بلکه والدین باید به آنها بیاموزند که در محیط های عمومی و در مقابل مردمی که روزه دار هستند، نباید به راحتی و آشکارا چیزی بخورند. همین کار نیز تمرینی است برای روزه داری آنها در آینده.