مسئله ولایت‌عهدی امام رضا علیه السلام از جنبه‌‌های مثبت (مورد نظر امام) و از جنبه‌‌های منفی (مورد نظر مأمون) قابل بررسی است. برگزاری جلسات مناظره‌‌های علمی‌با دانشمندان، فرقه‌‌ها و مذاهب دیگر برای مشغول ساختن علمای دربار به اموری بود تا آنها را از فکر کردن تصرّفات دستگاه خلافت دور سازد. اگر امام علیه السلام در مناظره موفق می‌شد، افتخاری برای حکومت مأمون محسوب می‌شد و اگر شکست می‌خورد، خط بطلانی بر دعوی شیعه به امامت‌‌ ایشان می‌بود. امام رضا علیه السلام در دوران ولایت عهدی، پایه‌‌های مذهب شیعه را استوار کرد و در مناظره‌‌ها، معجزات علمی‌خویش را آشکار ساخت و با هر دین و کتابی به زبان و کتاب خودش احتجاج کرد. مهمترین هدف مأمون در پیشنهاد ولایت عهدی، ظاهر‌سازی و حل و فصل امور به نفع خودش بود. دلایل امام علیه السلام برای پذیرش آن و موضع گیری آن حضرت، آثار مثبت و پر خیر و برکتی برای مردم، شیعیان و علمای شیعه داشته است. امامت امام علیه السلام ربطی به قیام او ندارد. امام، امام است چه قیام کند و چه قیام نکند.