تازه بودن قرآن در همه زمان ها

یعقوب بن سکیت نحوی می گوید: امام هادی(ع) فرمود: 
«إنّ الله تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لالناس دون ناس، فهو فی کلّ زمان جدید، و عند کلَّ قوم غضّ إلی یوم القیامه؛ خدای سبحان قرآن را برای زمان خاص بدون زمان دیگر، و برای مردمی خاص بدون مردم دیگر، قرار نداده است. از این رو، قرآن تا قیامت در هر زمان نو، و نزد هر ملتی تازه است».[۴]

تفسیر ایه شریفه)ام تریدون أن تسألوا رسولکم([۵]

حضرت امام حسن عسکری(ع) از امام هادی(ع) نقل می کند که فرمود: )ام تریدون(؛ یعنی بلکه  ای کفار قریش و یهود! شما از پیامبر خود همان معجزات پیشنهاده شده ای را ـ که نمی دانید ایا به صلاحتان است یا نه ـ می خواهید که قبلاً آن را از موسی خواستند، و به ایشان پیشنهاد کردند، و گفتند که: )لَن نُؤمِنَ لَکَ حتّی نَرَی اللهَ جَهرَهً فأخَذَتْکُم الصّاعِقَهُ([۶]؛ ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا خدا را آشکارا ببینیم، پس صاعقه شما را فرا گرفت».
)و من یتَبّدلُ الکفر بالایمان(؛ یعنی پس از پاسخ پیامبر(ص) به ایشان که: آن درخواست پیشنهادی به خدا به مصلحتشان نیست، و اگر هم درست ( و مصلحت) باشد، پس از آوردن آن معجزات از سوی خداوند «چنانچه کسی کفر را با ایمان عوض کرد»، یعنی به معجزات ایمان نیاورد یا چون فهمید به مصلحت نیست و باید به همان براهین و معجزات موجود اکتفا کند، قبول نکند و کفر را با ایمان عوض کند، لجاجت ورزد و حجّت راستین حق را نپذیرد، )فقد ضلَّ سواء السبیل(؛ یعنی از راهی که به بهشت می رسد، گمراه شده و در راهی که به دوزخ می رسد، گام نهاده است…».[۷]

تفسیر (میسر)

ابراهیم بن عنبسه به امام هادی(ع) نوشت: چنانچه سرور و مولایم مصلحت بداند، بفرماید که مراد از «میسر» در ایه شریفه )یسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ([۸]چیست؟ امام هادی(ع) در پاسخ نوشت: هر چه با آن قمار شود، مَیسِر است و هر مست کننده ای حرام است.[۹]

تفسیر ایه مباهله[۱۰]

عیاشی نقل کرده است امام هادی(ع) در تفسیر ایه شریفه مباهله فرمود:
«و اگر می فرمود: بیایید مباهله کنیم و لعنت خدا را بر شما قرار دهیم، آنان برای مباهله نمی آمدند، و گرنه خدا می داند که پیامبرش پیام های او را به مردم می رساند و دروغگو نیست».[۱۱]

سرزنش تشبیه کنندگان

صدوق نقل می کند: محمد بن عیسی از امام هادی(ع) درباره ایه شریفه ) وَ الأرضُ جمیعاً قَبْضَتُهُ و یوْمَ القیامَهِ وَ السَّماواتُ مَطْویاتٌ بیمینهٍ([۱۲] پرسیدم. فرمود: خدای سبحان سرزنش کرده کسی را که او را به خلقش تشبیه می کند. ایا نمی بینی که (در صدر ایه) می فرماید: )و ما قدروا الله حق قدره(؛ «و خدا را چنان که شایسته است نشناخته اند» که می گویند: «تمام زمین در روز قیامت، در قبضه اوست و آسمان ها پیچیده در دست راست او»؛ نظیر آنجا که خدای سبحان می فرماید: «و خدا را آن چنان که شایسته است، نشناخته اند که می گویند: خدا چیزی را بر بشری نازل نکرده است». سپس خدای سبحان خود را از قبضه و یمین منزّه می شمرد و می فرماید: «خداوند پاک و برتر است از آنچه با وی شریک می گردانند».[۱۳]

تفسیر (لِیغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا تقدَّم)[۱۴]

استرآبادی نقل می کند: از امام هادی(ع) درباره ایه «تا خداوند از گناه گذشته و اینده تو درگذرد»، پرسیدند. فرمود: پیامبر خدا(ص) کدام گناه گذشته و اینده ای دارد؟ این گناهان گذشته و اینده شیعیان علی(ع) است که خدا آن را بر دوش پیامبر(ص) می نهد و از همه به خاطر او در می گذرد».[۱۵]

تفسیر ایه (یوْمَ یعَضُّ الظّالم علی یدَیه)

علامه مجلسی نقل می کند: به متوکّل عباسی خبر دادند که امام هادی(ع) ایه شریفه)یوم یعضُّ الظالم علی یدیه یقول یالیتنی…([۱۶] را بر خلیفه اول و دوم تطبیق می کند. متوکل گفت: با او چه کار کنیم؟ گفتند: مردم را جمع کن و از او در حضور مردم بپرس. اگر همان پاسخ را داد، مردم به حسابش می رسند، و اگر غیر آن را گفت، نزد یاران خود رسوا می شود. متوکّل همه قضات و بنی هاشم و یاوران خود را فراخواند و در جمع آنان از امام هادی(ع) پرسید. آن امام همان فرمود: اینان کسانی هستند که خدا با کنایه از ایشان سخن گفته است و بر ایشان منّت نهاده و عیبشان را پوشانده است. ایا امیر می خواهد آنچه را خدا پوشانده، آشکار کند؟ متوکّل گفت: نه، نمی خواهم.[۱۷]

تفسیر (تَبَّتْ یدا أبی لَهَبٍ)[۱۸]

مجلسی نقل می کند که متوکّل روزی یک نویسنده نصرانی به نام ابا نوح را صدا کرد و اطرافیان با کنیه خواندن اهل کتاب را جایز نشمردند. متوکل استفتا کرد و پاسخ های گوناگون شنید. از امام هادی(ع) نیز آن را پرسید. امام(ع) در پاسخ نوشت: )بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم تبَّتْ یدا أبی لَهَبً(. متوکل فهمید که جایز است؛ زیرا خدا کافر را با کنیه خوانده است.[۱۹]

فضیلت سوره هَلْ أتی

شیخ طوسی نقل می کند که علی بن عمر عطار گفت: در روز سه شنبه خدمت امام هادی(ع) رسیدم. فرمود: تو را دیروز ندیدم. عرض کردم: در روز دوشنبه حرکت به سوی مقصد را دوست ندارم. امام هادی(ع) فرمود: ای علی! هر که می خواهد خدا او را از شرّ روز دوشنبه حفظ کند، در رکعت اوّل نماز صبح آن، سوره هل أتی را بخواند. سپس امام هادی(ع) ایه )فَوَقاهُمُ اللهُ و شَرَّ ذلکَ الْیوْمِ وَ لقّاهُمْ نَضْرَهً وَ سروراً([۲۰] را خواندند.[۲۱]

تفسیر(بَلْ هم أضلّ)

شیخ طوسی با سند خود از عبید الله بن محمّد تمیمی نقل می کند که گفت: در سامرا از سرورم ابوالحسن امام هادی(ع) شنیدم که می فرمود: اراذل و اوباش، قاتلان پیامبران اند، و عامّه، نامی است که از عمی (به معنای نابینایی) گرفته شده است و خداوند نخواست ایشان را فقط به چارپایان تشبیه کند؛ از این رو، فرمود: )بل هم اضلّ[۲۲](؛ «بلکه گمراه ترند».[۲۳]

پی نوشت ها

[۱] – ر.ک: تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۳۶ش، ج۳، ص۲۱۴.
[۲] – برای آگاهی بیشتر درباره بحث خلق قرآن می توانید به منابع ذیل رجوع کنید: تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص۳۰۶ ـ ۳۱۲؛ ضحی الاسلام، احمد امین، ط۷، قاهره، المکتبه المصریه، ج۳، ص ۱۵۵ـ ۲۰۷؛ بحوث الملل و النحل، جعفر سبحانی، ط۲، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۵۲ـ۲۶۹.
[۳] – التوحید، صدوق، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۸۷ه.ق، ص۲۲۴، ح۴؛ الأمام الهادی من المهد الی الحد، ص۱۵۶، ح۱۹؛ انبیاء/ ۴۹: )الّذینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَهِ مُشْفِقُون(.
[۴] – الامالی، شیخ طوسی، ص ۵۸۰، ح۱۲۰۳؛ بحارالأنوار، ج۹۲، ص۱۵، ح۹.
[۵] – بقره / ۱۰۸.
[۶] – بقره / ۵۵.
[۷] – بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۲۱، ح۴۷؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص۱۲۰ـ۱۲۴.
[۸] – بقره / ۲۱۹.
[۹] – تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۰۵، ح۳۱۱.
[۱۰] – ایه مباهله در سوره آل عمران / ۶۱ آمده است: )فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نساءَنا وَ نِساءَکُمْ و أَنْنُسَنا وَ أنْفُسَکُمْ ثُمَّ نََبْتَمِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الکاذبینَ(.
[۱۱] – تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۷۶، ح۵۵؛ بحارالانوار، ج۲۱، ص۳۴۲، ح۹.
[۱۲] – زمر / ۶۷.
[۱۳] – التوحید، صدوق، ص۱۶۰، ح۱، معانی الأخبار، ص۱۴، ح۴.
[۱۴] – فتح / ۲.
[۱۵]  – بحارالانوار، ج۲۴، ص۲۷۳، ح۵۷؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی(ع)، ص۱۵۲.
[۱۶] – فرقان / ۲۷.
[۱۷] – بحارالانوار، ج۳۰، ص۲۴۶، ح۱۱۳ و ج۵۰، ص۲۱۴، ح۲۶.
[۱۸] – مسد / ۱.
[۱۹] – بحارالانوار، ج۱۰، ص۳۹۱، ح۴؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص۱۵۴.
[۲۰] – انسان / ۱۱
[۲۱] –الأمالی، شیخ طوسی، ص۲۲۴، ح۳۸۹.
[۲۲] – الامالی، شیخ طوسی، ص۶۱۳، ح ۱۲۶۷؛ بحارالانوار، ج۷۰، ص۱۱، ح۱۲.