بر اساس روایاتی که از امام موسی کاظم علیه السلام نقل شده است، ایشان فرزندانش را در مسائل علمی و فقهی به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام رهنمود می‌کردند و می فرمودند: «این برادر شما علی بن موسی، عالم آل محمّد است؛ از وی پرسش‌ها و مجهولات خویش را بپرسید.»
نگاهی به مناظره های عالم آل محمد، امام رضا علیه السلام
هدف مأمون از برگزاری مجالس مناظره:
– سوءاستفاده از مقام علمی امام رضا علیه السلام برای جلب توجه دانشمندان و بزرگان ادیان برای تقویت پایه های حکومت خود
– تضعیف جایگاه امام و ایجاد رقیب در برابر مکتب علمی اهل‌بیت رسول الله
– انحراف افکار عمومی از خفقان سیاسی و ایجاد سرگرمی برای کاستن مشکلات اجتماعی
نتیجه مناظرات:
– جلب توجه بزرگان ادیان و مذاهب به سمت جایگاه رفیع ولایت و امامت حضرت
– اثبات برتری امام رضا علیه السلام و اهل‌بیت رسول‌الله نسبت به مأمون که غاصب جایگاه خلافت بود
– غلبه قاطع امام علیه السلام و اسلام آوردن بسیاری از طرف‌های مناظره
تعداد مناظرات:
– تعداد مناظرات و مباحثه های علمی حضرت بسیار زیاد بوده است، اما تعداد مناظرات رسمی در مجالسی که مأمون ترتیب داد و گزارش آن نقل شده است، بالغ بر هفت مورد می‌باشد. در خلال این گفتگوها و مناظرات بیش از ۲۰ هزار سوال از ایشان پرسیده شده است.
شیوه مناظرات:
– کاملاً علمی، بدون استفاده از مغالطه و ترفندهای جدلی (از سوی امام علیه السلام)
– بر پایه اخلاق، احترام، صبر و کرامت
– علمی، بر مبنای منابع مورد قبول طرف مقابل
شماری از طرف‌های مناظرات:
– جاثلیق رئیس اسقف‌های مسیحی
– هیربد اکبر، بزرگ زرتشتیان
– رأس الجالوت، بزرگ دانشمندان یهودی
– عمران صابی، یکی از دانشمندان و متکلمان معروف حرانی در عهد مأمون
– سلیمان مروزی، مشهور ترین عالم کلامی در خراسان و…
– ابوقُرّه، از علمای مذهب مجسمه(معتقد به تجسم خداوند)
موضوعات مناظرات:
– مباحث توحیدی
– مباحث عقلی
– مباحث اعتقادی پیرامون ادیان مختلف
روایتی کوتاه از ۷ مناظره معروف حضرت
مناظره با جاثلیق:
مکان مناظره: دربار مأمون
موضوع مناظره: مباحث اعتقادی پیرامون توحید و تثلیث
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ، با تسلط علمی بر مبانی فکری و اعتقادی طرف مقابل و صرفاً با استفاده از اصول و امور مورد قبول او.
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و اسلام آوردن جاثلیق مسیحی در همان مجلس
خلاصه مناظره: جاثلیق برای آن که دست خود را در مناظره باز کند و امام را تحت فشار قرار دهد در ابتدای مناظره، اعتراض کرد که من چگونه با کسی بحث کنم که نه کتابش را قبول دارم و نه به پیامبرش ایمان دارم؟ امام در پاسخ به او اطمینان دادند که تنها از بعد اعتقادات وی و با توجه به منابع مورد قبول خودش با او بحث کند. سپس؛ ضمن یک گفتگوی طولانی، در پایان، امام از جاثلیق اعتراف گرفت که مسیح اهل عبادت بود و عبودیت مسیح را شاهد بر انکار تثلیث گرفت.
مناظره با رأس الجالوت
مکان مناظره: دربار مأمون
موضوع مناظره: مباحث اعتقادی، اثبات نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ، با تسلط علمی بر مبانی فکری و اعتقادی طرف مقابل و شاهد آوردن از منابع مورد قبول وی.
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و سکوت عالم یهودی
خلاصه مناظره: رأس الجالوت شرط کرد که سخن را فقط از تورات، انجیل، زبور و صحف ابراهیم و موسی می‌پذیرد و امام شرط را پذیرفتند. سپس موضوع اثبات نبوت پیامبرخاتم صل الله علیه و آله وسلم به میان آمد و امام رضا علیه السلام از منابع مذکور شواهدی را مطرح کردند؛ در نهایت رأس الجالوت با آن که تمام مقدمات را پذیرفت و جوابی بر استدلال‌های امام و شواهد مطرح شده نداشت اما در برابر نتیجه نهایی سکوت کرد!
مناظره با عمران صابی
مکان مناظره: دربار مأمون در مرو
موضوع مناظره: مباحث کلامی در وحدانیت خدا
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ عقلی
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و پذیرش اسلام و ولایت حضرت از سوی عمران صابی
خلاصه مناظره: پس از غلبه امام رضا علیه السلام بر عالمان و بزرگان ادیان مختلف در مناظره، امام رو به جمعیت نموده و فرمودند: هر کسی مخالف اسلام است سؤالاتش را مطرح کند! در این جا عمران صابی که پیش از آن، متکلمان کوفه و بصره و شام را به چالش کشیده بود و کسی نتوانسته بود به سؤالات پیچیده او در خصوص یگانگی خداوند پاسخ دهد، پیش آمد و پرسش‌هایش را مطرح کرد. امام رضا علیه السلام با آرامش و با بیان عقلانی عمیق، تک تک سؤالات را پاسخ دادند تا این که؛ عمران صابی همانجا شهادتین را جاری ساخت. نقل است که پس از این جریان، امام رضا علیه السلام وی را مهمان کردند و او از یاران نزدیک امام رضا علیه السلام شد و حتی در دفاع از اسلام مناظره می‌کرد.
مناظره با هیربد زرتشتی
مکان مناظره: دربار مأمون در مرو
موضوع مناظره: اثبات نبوت پیامبران خدا حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ و اشکال منطقی
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و سکوت زودهنگام عالم زرتشتی
خلاصه مناظره: هیربد درخصوص دلیل نبوت پیامبران با حضرت مناظره داشت، امام رضا علیه السلام در پاسخ، از دلیل خود او بر اثبات پیامبری زرتشت استفاده نمودند و ثابت کردند این دلیل بر پیامبری دیگر انبیاء هم جاری می‌شود؛ اینجا بود که پس از سؤال و جوابی کوتاه، هیربد سکوت اختیار کرد.
مناظره با اَبوقُرّه
مکان مناظره: بیت امام رضا علیه السلام
موضوع مناظره: مباحث گوناگون از جمله جسم داشتن یا جسم نداشتن خدا
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و ناتوانی اَبوقُرّه در پاسخگویی
خلاصه مناظره: اَبوقُرّه از دوستان جاثلیق بود و با شنیدن آوازه مناظرات امام رضا علیه السلام، خود را به محضر ایشان رساند تا او هم مناظره ای با حضرت داشته باشد. این مناظره در موضوعات گوناگون برگزار شد؛ لکن چون اَبوقُرّه از بزرگان مکتب مجسمه بود، غالب بحث پیرامون جسمانیت خدا بود و در نهایت او نتوانست به سؤالات امام رضا علیه السلام پاسخ بدهد.
مناظره با سلیمان مروزی
مکان مناظره: دربار مأمون
موضوع مناظره: بداء و اراده الهی
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ علمی و عقلی
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و ناتوانی سلیمان در پاسخگویی
خلاصه مناظره: پس از پیروزی های چشمگیر امام رضا علیه السلام در مناظرات، هیجان و جو روانی فوق العاده ای به نفع امام رضا علیه السلام در میان مردم ایجاد شد و مأمون به دنبال فرصتی بود برای شکست امام! سلیمان، عالمی اهل مناظره و کلام بود. وقتی مأمون از او دعوت کرد تا با امام رضا علیه السلام مناظره کند، با یقین به پیروزی، ابراز داشت که نمی‌خواهد جایگاه حضرت تضعیف شود و مأمون خبیث گفت: اتفاقاً من همین را می‌خواهم! در جلسه مناظره اما؛ سلیمان چنان دچار تناقض شد که حضار به خنده افتادند و فریاد مأمون بلند شد.
مناظره با زندیق
مکان مناظره: بیت امام رضا علیه السلام
موضوع مناظره: اثبات وجود خداوند و توحید
شیوه مناظره: پرسش و پاسخ بر پایه بدیهیات به ضمیمه استدلال‌های عقلی
نتیجه مناظره: غلبه عالم آل محمد و ایمان آوردن طرف مناظره
خلاصه مناظره: خادم امام می‌گوید در مجلس حضرت وارد شدم و دیدم شخصی منکر وجود خدا با حضرت بحث می‌کند، امام رضا علیه السلام با بیانی شیوا از بدیهی‌ترین مقدمات تا استدلال‌های مهم عقلانی را با آن زندیق به بحث گذاشت؛ آنچنانکه مناظره بسیار طولانی شد. در نهایت؛ آن شخص در همان مجلس توبه کرد و ایمان آورد.
منبع: عیون اخبارالرضا؛ شیخ صدوق
پاسخ دهید