درباره‌ی زیارت حضرت سیّد الشّهداء روایات فراوانی وجود دارد[۱] و در خصوص زیارت عاشورای معروف، احادیث متعدّدی از امام باقر (علیه السّلام) و امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است.[۲] امام باقر (علیه السّلام) این زیارت را به یکی از اصحابش به نام «علقمه بن محمّد حضری» آموزش داده است.

از آن‌جا که زیارت نوعی اعلام موضع و مشخّص کردن خطّ فکری است و آثار سازنده عجیبی دارد، آنچه به عنوان متن زیارتی خوانده می‌شود، از نظر محتوا و جهت‌دهی، از حساسیّتی ویژه برخوردار است. به همین جهت ائمّه (علیهم السّلام) با آموختن نحوه‌ی زیارت به یاران خود، به این عمل سازنده جهت و غنای بیشتری بخشیده‌اند؛ به گونه‌ای که زیارتنامه‌های رسیده از معصومان (علیهم السّلام) -مانند زیارت جامعه کبیره، عاشورا، آل یاسین و ناحیه مقدّسه- گنجینه‌ای از تعالیم و آموزش‌های عالی آنان است.

زیارت عاشورا -که از تعالیم امام باقر (علیه السّلام) است- به سبب آثار سازنده‌ی فردی و اجتماعی و بیان مواضع فکری و عقیدتی شیعه و نشانه گرفتن خطّ انحراف، اهمّیّت ویژه دارد. شماری از دستاوردهای این زیارت عبارت است از:

۱ – ایجاد پیوند معنوی با خاندان عصمت و تشدید علاقه و محبّت به آنان

این محبّت موجب می‌شود، زائر آن بزرگان را الگوی خویش سازد و در جهت همسویی فکری و عملی با آنان بکوشد؛ همچنان که در قسمتی از زیارت، از خدا می‌خواهد زندگی و مرگش را یکسره همانند آنان قرار دهد: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیَایَ مَحْیَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَمَاتِی مَمَاتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».

از آن‌جا که این محبّت به خاطر خداوند است- و خاندان عصمت از آن جهت که الهی و منسوب به اویند، محبوب واقع شده‌اند- مایه تقرّب به خداوند است. در قسمتی از زیارت چنین می‌خوانیم: «اللّهمّ انّی اتقرّب الیک بالموالاه لنبیّک و آل نبیّک».

۲ – پیدایش روحیه ظلم‌ستیزی در زائر

تکرار لعن و نفرین بر ستمگران در این زیارت، موجب پیدایش روحیه ظلم ستیزی در زائر می‌شود. او با اعلام برائت و نفرت از ستمگران و ابراز محبّت به پیروان حق و دوستان خاندان عصمت، پایه‌های ایمان دینی خود را مستحکم می‌کند. مگر ایمان چیزی جز حب و بغض در راه خدا است: «هَلِ الْإِیمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ»؟ مؤمن واقعی در برابر ستم بی‌موضع نیست. از ستمگر  نفرت و انزجار آشکاری دارد و با مظلوم و جبهه حق اعلام همراهی می‌کند: «یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ».

۳ – دوری جستن از خطّ انحراف

در این زیارت، ریشه‌های ظلم هدف قرار می‌گیرد: «فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقَامِکُمْ وَ أَزَالَتْکُمْ عَنْ مَرَاتِبِکُمُ الَّتِی رَتَّبَکُمُ اللَّهُ فِیهَا». ستمی که در عاشورا تحقّق یافت، در قلب تاریخ ستم ریشه دارد. این ظلم یک حلقه از حلقه‌های ستمی است که با انحراف مسیر اصیل خلافت آغاز شد.

۴ – الهام گرفتن، درس آموختن و الگو قرار دادن اسوه‌های هدایت

در این زیارت آمده است: «فَأَسْأَلُ اللَّهَ الَّذِی أَکْرَمَنِی بِمَعْرِفَتِکُمْ- وَ مَعْرِفَهِ أَوْلِیَائِکُمْ وَ رَزَقَنِی الْبَرَاءَهَ مِنْ أَعْدَائِکُمْ أَنْ یَجْعَلَنِی مَعَکُمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ أَنْ یُثَبِّتَ لِی عِنْدَکُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه». زائر پس از آن‌که به حق معرفت پیدا کرد و ستم و ستمگر را شناخت و از آنان دوری جست، با ثبات قدم در مکتب خاندان عصمت و پیروی عملی از آنان، خود را در مسیر سعادت دنیا و آخرت قرار می‌دهد؛ یعنی، اسوه‌ها و الگوهای هدایت را- که از سوی خداوند منصوب شده‌اند- سرمشق خود قرار می‌دهد و همگامی با آنان را می‌طلبد.

۵ – ترویج روحیه شهادت طلبی و ایثار و فداکاری در راه خدا

۶ – احیای مکتب و راه و هدف خاندان عصمت

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی ویژه محرم؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: گروه مؤلفان

[۱]. کامل الزیارات، ص ۱۸۰٫

[۲]. بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۲۹۰؛ اقبال الاعمال، ص ۳۸؛ شیخ طوسی، مصباح المجتهد، صص ۵۳۸ و ۵۴۲ و ۵۴۷٫