امام على ‏علیه السلام در دوران خلافتش با دو دسته عالمان منافق و سیاستمداران دورو روبرو بود و هر دو دسته را افشا کرد و از مردم خواست که آنان را بشناسند و همان گونه که قرآن از مسلمانان خواسته، با آنان دوستى نورزند (۱) ؛ آنان را دشمن قطعى و حتمى خود بدانند (۲) ؛ همواره از آنان مانند شى‏ء نجس و پلید، اعراض و اجتناب کنند (۳) و با امر به معروف و نهى از منکر، بینى منافقان را به خاک بمالند (۴) . خطبه بلند حضرت در نهج البلاغه در بیان ویژگى ‏هاى منافقان، شامل چنین تحذیر و هشدارى است (۵) ، و تمثیل منافق به درخت «حنظل» براى شناساندن منافق و ویژگى‏ هاى او به مردم است: «مثل منافق، مانند درخت حنظل است که برگ‏هایش سرسبز ولى طعم آن تلخ است . (۶) » در سخنى جامعه‏ شناسانه ، وجود منافقان عالم‏ نما را گوشزد مى‏ کند و مى ‏فرماید : شما در عصرى هستید که گوینده به حق، اندک و زبان به راستى ناگشاده و ملازم حق خوار است . اهل آن همگى سازشکار و جوانشان تندخو و پیرشان گنهکار و عالمشان منافق و نزدیکشان ، بیرون رونده ‏اند. کهتر ایشان ، مهترشان را بزرگ نمى ‏دارد و توانگرشان از فقیرشان دستگیرى نمى ‏کند . (۷) ».
از نظر تاریخى مى ‏توان مصداق‏هایى همچون ابوموسى اشعرى و عبدالله بن عمر را در نظر آورد و برخورد منافقانه ابن عمر را در بیعت نکردن و خیانت ابوموسى اشعرى را در یارى نرساندن به امام در جنگ جمل به یاد آورد (۸) امام در نامه‏ اش به محمد بن ابى بکر، هنگامى که او را به جانب مصر روانه مى‏ کند، از همین منافقان برحذرش مى ‏دارد و آن را بر هشدار پیامبر مبتنى مى‏ کند که فرمود: «من بر امتم از مؤمن و مشرک نمى ‏ترسم؛ چه، مؤمن را خداوند با ایمانش باز مى ‏دارد و مشرک را خدا به سبب شرکش قلع و قمع مى ‏کند . بلکه من از آن که در درون منافق و به زبان عالم مى ‏نماید، مى ‏ترسم . آنچه [نیکو] مى ‏دانید، مى ‏گوید و آنچه منکر مى‏ دانید ، مى‏ کند. (۹) » امام همچنین در وصیتش به کمیل که افزون بر کمالات اخلاقى و عرفانى، مدتى ولایت « هیت » را در شمال غربى انبار به عهده داشت (۱۰) ، فرمان مى‏ دهد از منافقان بپرهیزد و با خائنان مصاحبت نکند (۱۱) نیز به فردى از شیعیانش مى ‏فرماید : «بکوش تا زیر بار احسان منافقى نروى. (۱۲) »

منبع: پرسمان

پی نوشت ها
۱٫ فلا تتخذوا منهم أولیاء. (سوره نساء ، آیه ۸۹ و ۱۴۰)
۲٫ هم العدو فاحذرهم. (سوره منافقون، آیه ۴)
۳٫ فأعرضوا عنهم ، إنهم رجس. (سوره توبه، آیه ۹۵)
۴٫ خصال، ص ۲۳۲، ح .۷۴
۵٫ احذرکم أهل النفاق فإنهم الضالون المضلون. (نهج البلاغه، خطبه ۱۹۴)
۶٫ غرر الحکم، حدیث . ۹۸۷۸
۷٫ غرر الحکم، حدیث ۳۸۵۷؛ نهج البلاغه، خطبه .۲۳۰
۸٫ طبرانى، معجم کبیر، ج ۱۹، ص ۳۸۸، ح ۹۱۰؛ کافى، ج ۱، ص ۳۹۷، ح . ۱
۹٫ نهج البلاغه ، نامه . ۲۷
۱۰٫ موسوعه الامام على فى الکتاب و السنه و التاریخ، ج ۱۲، ص .۲۷۲
۱۱٫ بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۲۷۱ ،ح ۱ و ج ۷۸، ص ۹، ح .۱۶
۱۲٫ بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۳۸۴، ح .۷