براى این‌که مردم بتوانند به آسانی، خواسته‌‌های خود را با امام علی(ع) مطرح کنند، آن‌حضرت با تأسیس جایگاهى به نام «بیت القصص» و یا «خانه شکایات» این فرصت را فراهم آورد تا هر کس مشکلی دارد و از طرح رویاروى آن ناتوان است، دادخواهى خود را نوشته و بدان‌جا بیفکند، تا امام على(ع) به عنوان حاکم اسلامی از آن آگاه شود. گویا در اسلام، حضرتشان برای اوّلین بار، چنین روشی را دنبال کردند، با این وجود، گزارشی نیز وجود دارد که امام بعد از سوء استفاده برخی افراد از این آزادی عمل، درب این خانه را بسته و این رویکرد را ادامه ندادند.
اکنون به برخی گزارش‌ها در این مورد می‌پردازیم:
۱ – أحمد بن علی فزاری (متوفای ۸۲۱ق) در کتاب «صبح الأعشى» می‌گوید: «نخستین کسى که مکانى را بنیاد کرد که در آن، شِکوه دادخواهان افکنده ‌شود، امیر مؤمنان على بن ابی‌طالب(ع) بود».[۱]
۲ – ابو هلال (متوفای ۳۹۵ق) در کتاب اوائل خود که به معرفی اولین‌ها می‌پردازد، از محمد بن سیرین نقل می‌کند: «على(ع)، خانه‌اى بنیاد کرد که مردم، وضعیت حال خود را در آن می‌افکندند، تا آن‌که برایش دشنام نوشتند و در آن افکندند. آن‌گاه، آن‌را کنار گذارد».[۲]
۳ – ابن ابی الحدید (متوفای ۶۵۶ق‏) در شرح نهج البلاغه می‌گوید: «براى امیر مؤمنان، خانه‌اى بود. آن‌را بیت القصص (خانه گزارش‌ها یا شکایات) نامید و مردم، نامه‌هاى خود را در آن می‌افکندند».[۳]
۴ – ابن عبد ربه اندلسی (متوفاى ۳۲۸ق) در «العقد الفرید» نقل می‌کند: على بن ابی‌طالب(ع) به یارانش فرمود: «هرکس از شما از من خواسته‌اى دارد، آن‌را در کاغذى بنگارد تا چهره‌ها و آبروی شما را از خواستن و خواری، حفظ کند».[۴]
توجه به چند نکته درباره این رفتار امام علی(ع) دارای اهمیت است:
الف. حضرت علی(ع)، برگزاری جلسه عمومی با مردم و نیز شنیدن مسائل و مشکلات آنها را از راه‌های دیگری مانند بنیاد نهادن صندوق شکایات و پیشنهادها، عاملی برای به وجود آوردن و حفظ کرامت انسانی ‌دانسته و معتقد بود با چنین رویکردی مردم به راحتی می‌توانند سخن و پیشنهاد خود را مطرح کنند. آن‌حضرت به مالک اشتر سفارش می‌کرد: «بخشی از وقت خود را مخصوص کسانی قرار ده که به تو نیاز دارند. خودت را برای آنان فارغ دار و در مجلس عمومی بنشین و در آن جلسه فروتن باش در برابر خدایی که تو را آفریده است. سپاهیان و یاران و نگهبانان و پاسبانان را از آنان باز دار تا سخنگوى نیازمندان بدون ترس و نگرانى و لکنت و تردید با تو سخن بگوید».[۵]
ب. تأسیس چنین محل یا صندوقی، به این موضوع اشاره دارد که چه بسا اگر شاکی شناخته شود و نیازش را به جز حاکم، بقیه مردم بدانند، به شخص شاکی آسیب وارد می‌شود و کرامت انسانی او خدشه‌دار می‌شود و چه بسا فردی می‌خواهد بدون آن‌که حتی نزد حاکم نیز شناخته شود، مشکل خود را نزد او مطرح سازد که باید برای او نیز دنبال راه حلی بود. راه حلی که با حفظ کرامت انسان، زمینه تربیت سالم وی نیز فراهم ‌شده و اصلاح فرد و جامعه آغاز و انجام ‌پذیرد.
ج. افراد جامعه نباید از فرصت‌هایی که توسط زمام‌داران عادل به آنان داده می‌شود سوء استفاده نموده و زمینه را برای از بین بردن چنین فرصت‌هایی فراهم سازند.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱]. فزاری قلقشندی، أحمد بن علی، صبح الأعشى فی صناعه الإنشاء، ج ۱، ص ۴۷۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.

[۲]. عسکری، أبو هلال الحسن بن عبد الله بن سهل، الأوائل، ص ۲۰۶، طنطا، دار البشیر، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

[۳]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، محقق: ابراهیم، محمد ابوالفضل،‏ ج ‏۱۷، ص ۸۷، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

[۴]. ابن عبد ربه اندلسی، أحمد بن محمد بن عبد ربه، العقد الفرید، ج ۱، ص ۱۹۹، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

[۵]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، نامه ۵۳، ص ۴۳۹، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.