امامت از اموری است که قرآن مجید بر آن اهتمام ویژه‌ای داشته و در موارد مختلفی به آن پرداخته است. آموزه‌های قرآن در این باره فراوان و دارای ابعاد مختلفی است، از جمله مسائلی که قرآن بر آن اهتمام ورزیده عبارتند از: مشروعیّت الهی امام، منبع قانون‌گذاری، شرایط امام، مسائل مربوط به چگونگی ایجاد، کاربست و هزینه کرد قدرت سیاسی، اهداف و غایات حکومت و جامعه‌ی دینی، اصول سیاست داخلی و خارجی و…[۱].

برخی از آموزه‌های قرآن در این باب عبارت است از:

یک. امامت برتر از نبوّت

امامت در قرآن جایگاه رفیع و بلندی دارد. از قرآن به دست می‌آید که مقام امامت بالاتر از نبوّت است. زیرا خداوند حضرت ابراهیم را پس از آن‌که دارای مقام نبوّت و رسالت بود مورد آزمون‌های ویژه‌ای قرار داد و چون در همه‌ی آن‌ها فراز آمد او را به امامت برگزید. «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً»[۲].

آزمودن و برگزیدن ابراهیم پس از رسالت به مقام امامت نشانگر برتری امامت از نبوّت است. این مسأله در روایات نیز مورد توجّه قرار گرفته است.

در حدیثی از امام صادق (علیه السّلام) آمده است: خداوند تبارک و تعالی ابراهیم را به بندگی گرفت پیش از آن‌که او را به نبوّت برگزیند، و او را به نبوّت رساند پیش از آن‌که به رسالت برگزیند، و او را رسول خود ساخت پیش از آن‌که به دوستی برگزیند، و او را دوست و خلیل خود گرداند پیش از آن‌که امامش قرار دهد. و چون همه‌ی مقامات را در او گرد آورد فرمود: «من تو را امام مردم قرار دادم»[۳].

دو. امامت شرط تحقّق رسالت

امامت شایسته و بر حق در نگاه قرآن چنان جایگاهی دارد که مغفول نهادن آن مساوی با عدم اجرای اصل رسالت است. از این رو در رابطه با اعلام امامت امیر مؤمنان در بازگشت از حجه الوداع می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»[۴]؛ «ای پیامبر آنچه را که از جانب پروردگارت نازل شده است ابلاغ کن و اگر چنین نکنی رسالت الهی را انجام نداده‌ای».

سه. امامت شرط کمال و جامعیّت دین

در نگاه قرآن دین بدون امام حقّ ناقص و نعمتی ناتمام و نزد خدا غیر مقبول است. از این رو پس از معرّفی امامت و جانشینی حضرت علی (علیه السّلام) در غدیر خم خداوند می‌فرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً»[۵]؛ «امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و به دین اسلام برای شما رضایت یافتم».

براساس این آیه دین اسلام و لطف و نعمت الهی به واسطه‌ی امامت به سر حدّ کمال مطلوب خود رسیده و بدون آن گرفتار نقصی جبران‌ناپذیر و ناخشنودکننده است.

چهار. امام و فراخوان قیامت

در نگاه قرآن هر کسی در قیامت با امام و پیشوای خود خوانده می‌شود:

«یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»[۶].

این آیه نشانگر اهمّیّت و تأثیر بی‌بدیل پیشوایان در زندگی و سرنوشت انسان در سرای جاودان آخرت می‌باشد. پیشوای حق و شایسته‌ی پیشاهنگ سعادت جاودان و پیشوایان نابکار راهروان و راهبران به سوی سقوط و هبوط در آتش دوزخند.[۷]

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی امام شناسی؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: حمیدرضا شاکرین، محمدرضا کاشفی

[۱]. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: حمید رضا شاکرین، حکومت دینی، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۳۵-۲۴، قم: معارف، چهارم، ۱۳۸۵

[۲]. بقره (۲)، آیه ۱۲۴٫

[۳]. اصول کافی، ج ۱، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۱۷۵ و ج ۲، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۱۷۸٫

[۴]. مائده (۵)، آیه ۶۷، در شأن نزول آیه بنگرید:

الف. الغدیر، ج ۱، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۲۲۳-۲۱۴٫

ب. غایه المرام، ج ۳، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۳۲۷-۳۲۰٫

ج. مجمع البیان، ج ۳، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۲۲۳٫

د. الدّر المنثور، ج ۳، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۱۰۹

[۵]. مائده (۵)، آیه ۳٫

[۶]. اسراء (۱۷)، آیه ۷۱٫

[۷]. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: علی ربّانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۴۱-۳۷٫