یکی از رسالت‌های مهم امامان معصوم، تبیین احکام و تفسیر قرآن بود. میراث قرآنی ارزشمندی که از حضرت امام هادی (علیه السّلام) باقی مانده است، از ذخایر عظیم تفسیری معصومان (علیه السّلام) است. نقشی که امامان اهل بیت (علیه السّلام) در تفسیر قرآن ایفا کردند نقش تربیتی، آموزشی و راهنمایی مردم به راه‌های تفسیر صحیح بود. اینان بیان می‌کردند که روش شایسته درک دقیق معانی کلام الهی چیست و کیفیت احاطه بر نکات دقیق و اسرار این کلام جاودانه الهی چگونه است لذا تفسیر اینان از قرآن در قالب روایات به ما رسیده است جنبه‌ الگویی دارد که بر برخی از صحابیان و شاگردان خود ارائه کرده‌اند و در آن فضای سخت و شکننده، شیوه‌های تفسیر درست را ارائه نموده‌اند و نکات ظریفی را از باطن و ظاهر آیات بیان داشته‌اند که تنها از این بزرگواران می‌توان به دست آورد. چرا که اینان وارثان علم الهی و معدن وحی خداوندی‌اند و مفسران حقیقی قرآن این خاندان‌اند.

یعقوب بن سکیت نحوی می‌گوید: امام هادی (علیه السّلام) درباره قرآن فرمود:

«إِنَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ لَمْ‏ یَجْعَلْهُ‏ لِزَمَانٍ‏ دُونَ‏ زَمَانٍ وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ، فَهُوَ فِی کُل‏ زَمَانٍ جَدِیدٌ، وَ عِنْدَ کُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ»[۱]؛ «خدای سبحان قرآن را برای زمان خاص بدون زمان دیگر، و برای مردمی خاص بدون مردم دیگر، قرار نداده است. از این‌رو، قرآن تا قیامت در هر زمان نو، و نزد هر ملتی تازه است».

امام هادی (علیه السّلام) در هر فرصت مناسب، به ردّ تحریف قرآن می‌پرداخت و بر مصون بودن قرآن از هر کاستی و اضافه‌ای تأکید می‌فرمود. آن حضرت در پاسخ به پرسش از برخی مسائل مورد اختلاف مانند قضا و قدر نوشت:

«قَدِ اجْتَمَعَتِ‏ الْأُمَّهُ قَاطِبَهً لَا اخْتِلَافَ بَیْنَهُمْ أَنَّ الْقُرْآنَ حَقٌّ لَا رَیْبَ فِیهِ عِنْدَ جَمِیعِ أَهْلِ الْفِرَقِ وَ فِی حَالِ اجْتِمَاعِهِمْ مُقِرُّونَ بِتَصْدِیقِ الْکِتَابِ وَ تَحْقِیقِهِ»[۲]؛

«همه امت اسلامی، بدون اختلاف همه داستان‌اند که قرآن حق است و تردید در اصالت آن نیست و همگی قرآن را باور دارند و در حقانیت آن متفق‌اند».

امام هادی (علیه السّلام) اخبار را به دو دسته تقسیم می‌کند: «اخبار حق و اخبار باطل که باید از آن‌ها دوری جست و در صورتی که قرآن بر صحت روایتی دلالت داشت، اما گروهی از مردم آن را نپذیرند، باید صحت آن را بپذیرند؛ زیرا همه امت بر صحت قرآن اعتراف دارند».[۳]

امام هادی (علیه السّلام) بارها برای احکام شرعی و دیگر موضوعات، به آیات قرآنی استدلال کرده است؛ از جمله در مسائلی چون: اختیارات حاکم اسلامی در اجرای حدود، آثار ایمان[۴]، علم ائمه و… که همگی دلیلی روشن بر اصالت قرآن و ردّ شبهه تحریف قرآن است.

اینک به چند نمونه از تفسیر آیات توسط امام هادی (علیه السّلام) نیز اشاره می‌شود:

درباره سرزنش تشبیه کنندگان، محمد بن عیسی می‌گوید: از امام هادی (علیه السّلام) درباره آیه شریفه «وَ الْأَرْضُ جَمیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمینِهِ»[۵] پرسیدم. فرمود: خدای سبحان سرزنش کرده کسی را که او را به خلقش تشبیه می‌کند. آیا نمی‌بینی که (در صدر آیه) می‌فرماید: «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ»؛ «و خدا را چنان که شایسته است نشناخته‌اند» که می‌گویند: «تمام زمین در روز قیامت، در قبضه اوست و آسمان‌ها پیچیده در دست راست او»؛ نظیر آن‌جا که خدای سبحان می‌فرماید: «و خدا را آن‌چنان که شایسته است، نشناخته‌اند که می‌گویند: خدا چیزی را بر بشری نازل نکرده است». سپس خدای سبحان خود را از قبضه و یمین منزّه می‌شمرد و می‌فرماید: «خداوند پاک و برتر است از آنچه با وی شریک می‌گردانند».[۶]

علامه مجلسی در تفسیر آیه «وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ» نقل می‌کنند: به متوکّل عباسی خبر دادند که امام هادی (علیه السّلام) آیه شریفه «وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی…»[۷]را بر برخی از خلفا تطبیق می‌دهند. متوکل گفت: با او چه کار کنیم؟ گفتند: مردم را جمع کن و از او در حضور مردم بپرس. اگر همان پاسخ را داد، مردم به حسابش می‌رسند، و اگر غیر آن را گفت، نزد یاران خود رسوا می‌شود. متوکّل همه قضات و بنی هاشم و یاوران خود را فرا خواند و در جمع آنان از امام هادی (علیه السّلام) پرسید. آن امام همام فرمود: اینان کسانی هستند که خدا با کنایه از ایشان سخن گفته است و برایشان منّت نهاده و عیبشان را پوشانده است. آیا امیر می‌خواهد آنچه را خدا پوشانده، آشکار کند؟ متوکّل گفت: نه، نمی‌خواهم.[۸]

ذکر این نکته ضروری است که در تفاسیر منقول از اهل بیت (علیه السّلام) بین تفسیر و تطبیق مصادیق باید تفاوت گذاشت. گاهی آنچه در روایت ذکر شده و بدان تصریح شده است مصداق یا یکی از بارزترین مصادیق آیه است ولی برخی را تفسیر آیه پنداشته‌اند لذا جدا ساختن این دو و آشنایی با معیارهای تفسیر، ضروری می‌نماید تا راه صواب مشخص گردد.[۹]

بی‌تردید تفاسیر اهل بیت (علیه السّلام) بهترین روش تفسیری و راه حکمت‌آموزی از قرآن کریم است که بایسته آن است مفسران و دانشمندان قرآن در آن‌ها بیشتر تأمل نمایند و از بیکران کرانه تفسیری آن بزرگواران، چگونگی برخورداری از قرآن را بیاموزند.

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی امام هادی علیه السلام؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: محمدهادی یدالله پور

[۱]. امالی، طوسی، ص ۵۸۰، ح ۱۲۰۳٫

[۲]. تحف العقول، ص ۳۳۸٫

[۳]. همان.

[۴]. مناقب ابن شهر آشوب، ج ۲، ص ۴۲۳٫

[۵]. زمر، آیه ۶۷٫

[۶]. التوحید، صدوق، ص ۱۶۰، ح ۱٫

[۷]. فرقان، آیه ۲۷٫

[۸]. بحار الانوار، ج ۳۰، ص ۲۴۶، ح ۱۱۳٫

[۹]. تفسیر و مفسران، ج ۱، ص ۴۴۶٫