سوال فوق دارای دو بخش مجزا می باشد لذا هر کدام را جدا پاسخ می دهیم.

اولا: در روایات فراوانی تصریح شده است که خلقت پیامبر اکرم از نور می باشد. اما باید دانست که مراد از آن روایات، حقیقتِ نورى حضرت می باشد، نه وجود جسمانی شان بلکه پیامبر در مرحله مادی و جسمانی، همچون دیگر انسان ها متولد شده و همانند دیگران زندگى کرده اند. بنابر این حضرت محمد (ص) دارای دو حقیقت می باشند. اول حقیقت نورانی ایشان، که از نور بوده است و درمرتبه بَعد، وجود جسمانی شان، که مانند دیگر مردمان بوده است.

ثانیا: موجودات، به برکت وجود آن حضرت آفریده شده اند (همانطور که روایات بیان گر این امرند) و از دیگر طرف، آن حضرت برای هدایت و به کمال رساندن بشریت به مقام پیامبری رسیده اند. پس از لحاظ وجودی، بشریت به خاطر پیامبر اکرم خلق شده اند و از لحاظ بُعد هدایتی و راهنمائی، پیامبر اکرم، برای به کمال رساندن سایر موجودات خلق شده اند.

سوال فوق دربردارنده دو مساله می باشد. اول آن که آیا پیامبر اکرم از نور خداوند خلق شده اند یا مانند بقیه بشر از گل بوجود آمده اند؟

و سوال دوم این است که آیا موجودات، به خاطر وجود آن حضرت آفریده شده اند یا این که آن حضرت برای سایر موجودات آفریده شده است؟

بررسی سوال اول

در روایات اسلامی، به وفور بحث خلقت پیامبر اکرم (ص) از نور، بیان شده است. در ابتدای بحث، برخی از این روایات را می آوریم.

– پیامبر اکرم می فرمایند: اولین چیزى که خداوند خلق کرد، نور من بود.[۱]

– از جابر نقل شده است که پیامبر (ص) فرمودند: اولین چیزی که خلق شده است، نور من بود که از نور خداوند به وجود آمد.[۲]

– جابر بن عبدالله مى‏گوید: از رسول خدا (ص) سؤال کردم: اولین چیزى که خداوند خلق نمود، چه بود؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: نور پیغمبر تو.[۳]

– جابر از امام محمد باقر (ع) نقل مى‏کند که ایشان فرمود: خداوند متعال، چهارده هزار سال قبل از خلقت آدم، چهارده نور از نور عظمتش را خلق فرمود. پس، آن چهارده نور ارواح ما بود. جابر مى‏گوید: از امام درباره اسماء آن چهارده نور سؤال کردم، ایشان فرمود: محمد، على، فاطمه، حسن و حسین (ع) و نه تن از فرزندان حسین (ع) که نهمى آنان قائم ایشان است.[۴]

– امام باقر (ع) مى‏فرماید: اى جابر اول مخلوقى که خداوند خلق فرمود، محمد و عترت هدایت شده آن حضرت بودند. پس آنان اشباح نور در برابر خداوند بودند. جابر مى‏گوید: به حضرت عرض کردم اشباح چیست؟ فرمود: سایه نور، بدن‏هاى نورى بدون روح که مؤید به یک روح یگانه و واحد بودند و آن روح القدس بود.[۵]

از مجموع روایات فوق فهمیده می شود که پیامبر اکرم (ص)، دارای وجود نورانی قبل از خلق هر چیز دیگری بوده اند. بنابراین طبق تصریح روایات، ایشان از نور خلق شده اند. از طرف دیگر آنچه در تاریخ بیان شده این است که پیامبر اکرم در عام الفیل در روز جمعه ۱۷ربیع الاول به دنیا آمدند. حال سوال این استکه  چگونه این امر با روایات فراوانی که در مورد خلقت پیامبر از نور (قبل از بوجود آمدن موجودات دیگر) آمده، قابل جمع است؟

جواب آن است که“آنچه از روایات گفته شد مراد، حقیقت نورى است، نه جسمانى. اما در مرحله جسمانى پیامبر اعظم، همچون دیگر انسان ها متولد مى شوند و در کوران زندگى و طى فراز و نشیب هاى آن، همانند دیگران زندگى مى کنند و با طى مراحل زندگى و شرکت در صحنه هاى صبر و جهاد و عبادت است که آن قابلیت را با اختیار خود به ظهور و فعلیت مى رسانند و از این جهت الگوى ما انسان ها مى باشند.”[۶]بنابر این حضرت محمد (ص) دارای دو حقیقت می باشند. اول، حقیقتِ نورانی ایشان که از نور بوده است و در مرتبه دوم، وجود جسمانیشان، که مانند دیگر مردمانِ عالم بوده است. همانطور که جسم دیگران از گل، نطفه و… خلق شده است، وجود جسمانی ایشان نیز بدین شکل خلق شده است.

بررسی سوال دوم

سوال دوم دربردارنده این مطلب است که آیا موجودات، به خاطر وجود آن حضرت آفریده شده اند یا این که آن حضرت برای سایر موجودات آفریده شده است؟

برای روشن شدن این بحث  به روایتی که علامه طباطبائی در تفسیر المیزان اشاره کرده اند، می پردازیم.

“از جابر بن عبد اللَّه روایت است که گفت به رسول خدا (ص) عرضه داشتم: اولین چیزى که خدا خلق کرد، چه بود؟ فرمود: اى جابر نور پیغمبرت بود، که خدا اول آن را آفرید، و سپس از او هر چیز دیگرى را خلق کرد، آن گاه آن را در پیش روى خود در مقام قربش نگه داشت، و خدا می داند چه مدت نگه داشت، آن گاه آن نور را چند قسم کرد، عرش را از یک قسم آن، و کرسى را از یک قسمش، و حاملان عرش و سکنه کرسى را از یک قسمش بیافرید، و قسم چهارم را در مقام حب آن مقدار که خود می داند نگه داشت، و سپس همان را چند قسم کرد، قلم را از قسمى، و لوح را از قسمى، و بهشت را از قسمى دیگرش بیافرید، و قسم چهارم را آن قدر که خود می داند در مقام خوف نگه داشت، باز همان را اجزایى کرد، و ملائکه را از جزئى، و آفتاب را از جزئى، و ماه را از جزئى بیافرید، و قسم چهارم را آن قدر که خود می داند در مقام رجاء نگه داشت، و سپس همان را اجزایى کرد، عقل را از جزئى، و علم و حلم را از جزئى، و عصمت و توفیق را از جزئى بیافرید، و باز قسم چهارمش را آن قدر که خود می داند در مقام حیاء نگه داشت و سپس با دید هیبت به آن قسم از نور من که باقى مانده بود نظر افکند، و آن نور شروع کرد به نور باریدن، و در نتیجه صد و بیست و چهار هزار قطره نور از او جدا شد، که خدا از هر قطره‏اى روح پیغمبرى و رسولى را بیافرید، و سپس آن ارواح شروع کردند به دم زدن، و خدا از دم آنها ارواح اولیاء، و شهداء و صالحین را بیافرید.”[۷]

و در روایاتی دیگر چنین آمده است:

– ای پیامبر، اگر تو نبودی، دنیا را خلق نمی کردم. [۸]

– ای محمد قسم به عزت و جلال خودم اگر تو نبودی آدم را نمی آفریدم. [۹]

از روایات فوق این نتیجه را می توان به دست آورد که”خداى متعال از نور پیامبر اکرم، هر چیز و کمال وجودى را آفریده است یعنى وجود و هستى، خیر است و هر وجود از نظر جنبه وجودى- و با قطع نظر از حدود و نقایص- خیر مى‏باشد. بر این اساس همه موجودات و تمامى وجودات و کمالات وجودى، از جلوه‏ها و ظهورات همین مخلوق اول و نور معصوم است و مخلوقات مراتب مختلف تجلیات این نور مى‏باشد. به عبارت دیگر «نور معصوم»، سبب وجود موجودات دیگر است و موجودات دیگر، آثار و صورت‏هاى نازله این حقیقت، در مراتب مختلف و متنوع است.”[۱۰]

پس می توان گفت تمامی موجودات به برکت وجود سراسر نور و با ارزش پیامبر اکرم (ص) خلق شده اند. این امر از جهت فلسفى نیز ثابت شده که حلقه اتصال میان واجب الوجود و ممکنات، باید اشرف مخلوقات باشد[۱۱]که واسطه فیض میان خداوند و موجودات باشد و اشرف مخلوقات حقیقت نور محمدیه (ص) مى باشد.

بنابر این از یک سو، بشریت به برکت وجود پیامبر اکرم خلق شده اند. بدین معنا که هیچ موجودی قبل از خلقت پیامبر اکرم ممکن نبود بوجود آید. لذا تمامی موجودات عالم (از جمله تمامی بشریت) مرهون و مدیون وجود کامل پیامبر اکرم (ص) بوده و به واسطه خلق ایشان، در عالم هستی قدم گذاشته اند. از سوی دیگر، پیامبر اکرم (ص) برای هدایت بشریت و استکمال اخلاق[۱۲]مامور شده اند.

نتیجه نهائی آن است که از طرفی موجودات، به برکت وجود آن حضرت آفریده شده اند (همانطور که روایات بیان گر این امرند) و از دیگر طرف، آن حضرت برای هدایت و به کمال رساندن بشریت به مقام پیامبری رسیده اند. پس از لحاظ وجودی، بشریت به خاطر پیامبر اکرم خلق شده اند و از لحاظ بُعد هدایتی و راهنمائی، پیامبر اکرم، برای به کمال رساندن سایر موجودات خلق شده اند.

 منبع: اسلام کوئست

[۱] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱ – ص ۹۷، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ هـ ق.

[۲] بحارالأنوار ج۱۵، ص۲۴٫

[۳] بحارالأنوار ج ۲۵ ص ۲۱٫

[۴] بحارالأنوار ج۲۵، ص۴٫

[۵] کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب رازی، اصول کافی، ج۱، ص ۴۴۲، تهران: المکتبه الاسلامیه چاپ اول، ۱۳۸۸هـ.ق کلینی، الکافی، چاپ چهارم دار الکتب الإسلامیه، تهران، ‏۱۳۶۵ هـ ش.

[۶] نرم افزار پرسمان.

[۷] طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱ ص۱۸۵و ۱۸۶، موسوى همدانى، سید محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ: پنجم‏، ۱۳۷۴ش.

[۸] بحار الانوار، ج ۱۶، ص ۴۰۶٫

[۹] بحار الانوار، ج ۴۰، ص ۱۸ – ۲۱٫

[۱۰] نرم افزار پرسمان.

[۱۱] غفارى‏، سید محمد خالد، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق، ص۸۴، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.

[۱۲] نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۱۸، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۸ هـ ق.