روایت «لولاک لما خلقت الافلاک» در بحارالانوار[۱] آمده است. در این باره، یکى از سه معناى زیرشایان توجه است:

۱ – هدف از خلقت جهان، چیزى است که جز با وجود پیامبر (صلی الله علیه و آله) تحقق نمى یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان براى انسان آفریده شده است: «خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً».[۲] انسان نیز براى بندگى ـ که تنها راه کمال و سعادت جاودان است ـ آفریده شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاْءِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ».[۳] حقیقت عبادت خداوند و پویش راه کمال در میان انسان ها نیز محقق نمى شود؛ جز با هدایت پیامبران. از آنجا که نبى اکرم (صلی الله علیه و آله) ، پیام آور دین کامل الهى است، پس جز با وجود آن حضرت در میان بندگان خدا، هدف آفرینش به طور کامل محقق نمى شود.

۲ – پیامبر (صلی الله علیه و آله)  مى تواند تمام هدف از آفرینش جهان را در خود متجلّى کند و محقّق سازد؛ به طورى که بدون او هدف از خلقت جهان محقق نمى شد؛ اگر چه دیگر انسان ها هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، آن هدف را به طور نسبى محقّق کرده اند. به عبارت دیگر هدف از خلقت انسان، رسیدن به حد اعلاى کمال امکانى است. این هدف در مرتبه نهایى آن در اولیاى خاص الهى و انسان کامل تحقّق  مى یابد و انسان کامل؛ بلکه اکمل اولیاى الهى پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.

۳ – گفتیم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)  کسى است که هدف از آفرینش جهان را به تمام و کمال در خود محقّق ساخته است؛ اما براى اینکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بتواند در این دنیا چنین کمالى را در خود محقّق سازد، باید همه این جهان آفریده مى شد و همه این انسان ها – چه مؤمن و چه کافر – خلق مى شدند تا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، مجال رشد و تکامل پیدا کند و قابلیت هاى خود را در شرایط مختلف به فعلیت رساند. انسان هاى دیگر نیز هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، غرض از خلقت اند؛ یعنى، هر اندازه کمال آنان بیشتر باشد، به غرض اصلى از خلقت نزدیک تراند و هر اندازه نقصان دارند، از آن دورتر.

سه معناى یاد شده با یکدیگر قابل جمع است؛ خداوند، مى خواهد همه انسان ها به کمال نهایى برسند و این کمال، متوقّف بر اطاعت از دین الهى است و دین کامل و خاتم را پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)  آورده است. از سوى دیگر هر انسانى، به اندازه اى که به کمال مى رسد، هدف از خلقت را در خود محقّق ساخته و در کوتاهى ها و نقصان هاى اختیارى اش، از هدف آفرینش دور شده است. پس وجود این کمبودها، غرض اصلى نیست. هدف اصلى، کمال مخلوقات است و پیامبر (صلی الله علیه و آله) تجلّى کامل و پیشاهنگ آن است.

مقام فاطمه (علیهااسلام) :

آنچه در ذیل این روایت آمده، عبارت است از: «… و لولا على لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما»[۴] و نیز: «فلولاکم ما خلقت الدنیا و الأخره و لا الجنه و النار».[۵] همچنین آمده است: «و لولاکما لما خلقت الافلاک».[۶]

اکنون با قطع نظر از اینکه آیا ذیل روایت «و لولا فاطمه لما خلقتک» با سند صحیح نقل شده یا نه؛ معانى و توجیهاتى مى توان براى آن در نظر گرفت. از جمله آنکه امامان حافظ دین هستند و اگر پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ، امامت نبود، دین پیامبر (صلی الله علیه و آله)  به انحراف کشیده مى شد. به عبارت دیگر خداوند، دین خاتم را از طریق «امامت» حفظ مى کند و امامان – به جز حضرت على (علیه السلام)   – همه از فرزندان حضرت فاطمه (علیهااسلام)  هستند. این مسئله چنان اهمیت دارد که امام زمان(عج) مى فرماید: «دخت پیامبر (صلی الله علیه و آله)  براى من سرمشقى نیکو است…».[۷] بنابراین شاید از جهتى بتوان گفت: «اگر فاطمه نبود، امامان هم که علت مبقیه دین هستند نبودند و دین باقى نمى ماند و همچنین اگر حضرت فاطمه (علیهااسلام) نبود، امام عصر(عج) پا به عرصه وجود نمى گذاشت؛ در حالى که با وجود و ظهور حضرت است که در نهایت هدف از آفرینش جهان و انسان محقق خواهد شد».

پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

پی نوشت ها

[۱] – ج ۱۵، ص ۲۸؛ ج ۱۶، ص ۴۰۶، و ج ۵۷، ص ۱۹۹٫

[۲] – بقره ۲، آیه .

[۳] – ذاریات ۵۱، آیه .

[۴] – مستدرک سفینه البحار، شیخ على النمازى، ج ۳، ص ۱۶۸ و ۱۶۹٫

[۵] – همان، ۱۶۷٫

[۶] – بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۱۶٫

[۷] – همان، ج ۵۳، ص ۱۷۹ و ۱۸۰٫