سوال: من کودک یک ساله ای دارم. او عادت به شیر خوردن در شب ها دارد. می خواهم او را از خود جدا بخوابانم ؛ ولی او را چگونه از شیر بگیرم؟  لطفاً استاد من را راهنمایی کنند؟

جواب:گاهی اوقات ما می بینیم که بعضی از پدر و مادرها دقّت لازم را در این زمینه ندارند و می گویند: حالا بچّه است و اشکالی نداردکه در اتاق ما بخوابد. ولی معمولاً بچّه هایی که در کنار پدر و مادر می خوابند، ممکن است در معرض چند آسیب قرار بگیرند.

الف. آسیب های اخلاقی

یک آسیب، همان آسیب اخلاقی است. ممکن است فرزند ما خواب باشد؛ ولی روابط پدر و مادر حتی به این بچّه ای که در خواب است نیز ممکن است آسیب برساند. حالا دلیلش را هم عرض می کنم. کلماتی کهدر حین رابطه بین زوجین ردّ و بدل می شود و حتّی صدای نفس زدن پدر و مادرمی تواند تأثیر منفی بر روی فرزند داشته باشد.

فعالیّت ذهن در خواب

امروزه یکی از روش های انتقال علم برای دانش آموزان،“آموزش در خواب” است که از جمله روش هایی است که روی آن هم تأکید می کنند و به نوعی حتّی اثباتهم شده است و می گویند که این روش اثرات خوبی دارد. یعنی ما در خواب می توانیم به فرد آموزش بدهیم؛ چرا کهفرد در خواب دریافت هایی را از محیط خود دارد؛ لذا مثلاً می گویند که می توانید بر گوش او هدفونی بگذارید کهشامل درسزبان است و با این کار وقتی صبح بلند می شود، اگر مطالب را یک بار بخواند، بهتر یاد می گیرد. یعنی این دریافت وجود دارد.

ممکن است که تحریک های عصبی و ذهنی در برابر صداهایی که ایجاد می شود، فعّالانه عمل نکند؛ ولی دریافت انجام می شود. لذا بر اساس آموزه های دینی ما،خود این دریافت ها آسیب هایی را بر روح و روان انسان وارد می کند؛ لذا اگر بچّه ها حتی در حالت خواب در اتاق والدین باشند،ممکن است در معرض این آسیب قرار بگیرند.

الْعِلْمُ‏ فِی‏ الصِّغَرِ کَالنَّقْشِ فِی الْحَجَر

ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که چه زمانی بچّه ها از خواب بیدار می شوند؛خصوصا بچّه هایی که بالای دو سال سن دارند، خدای نکرده اگر نگاهشان به این منظره بیافتد، در خاطر آن ها می ماند؛ چراکه:” الْعِلْمُ‏ فِی‏ الصِّغَرِ کَالنَّقْشِ فِی الْحَجَر“[۱]علم در کودکی مانند نقش بستن در سنگ است. یعنی در ذهن بچّه حک می شود.

دقیقاً در روایت داریم که اگر او ببیند و بتواند توصیف کند، که معمولاً این طور است که بچّه ها بعد از دو سالگی می توانند توصیف بکنند، در این صورت می فرمایند که اگر بچّه زناکار شد، غیر از خودتان کسی را مزمّت نکنید.اگر مراقبت نکردیم، خودمان مسئول تربیت فرزندان هستیم.

ب. وابستگی بیش از اندازه

دوّمین آسیبی که خوابیدن بچّه ها در کنار والدیندارد، این است که این بچّه ها دچار کمبود اعتماد به نفس می شوند و وابستگی بیش از اندازه پیدا می کنند. الان ما در مشاوره ها داریم که گاهی اوقات مادری می آید و می گوید: فرزند من پنج سال دارد. وقتی می خواهد درشببه اتاق خودش برود و یک ماشین بردارد یا عروسکش را بردارد، می گوید: مامان بیا اینجا و دم در اتاق من بایست؛ چون من می ترسم که بروم! اوّلین سوالی که ما از این مادر می کنیم، این است که فرزندشان جدا می خوابد یا نه؟ می گویند نه، جدا نمی خوابد، پیش ما می خوابد. بچّه هایی که در کنار پدر و مادر می خوابند، یک مقدار استقلالشان کاهش پیدا می کند. یکی از وظایف تربیتی ما این است که استقلال بچّه ها را  بالا ببریم و به نوعی اعتماد به نفس به آن ها بدهیم. کنار پدر و مادر خوابیدن آسیب هایی وارد می کند؛ پس اتّفاقی که باید بیفتد این است که ما با یک تدبیر مناسب، فرزندانمان را از یک زمانی، جدا بخوابانیم.

خواباندن فرزند تا یک سال در کنار مادر

اصل بر این است که بچّه از روزی که متولّد می شود، جدا بخوابد؛ یعنی از همان روز اوّلی که به دنیا می آید، بچّه را باید جدا خواباند؛ ولی چون ممکن است یک سری آسیب ها در آن روزهای اوّل و ماههای اوّل تولّد برای بچّه وجود داشته باشد، باید مادر و بچّه در نزدیک ترین جا در کنار هم دیگر بخوابند؛ چراکه در بدو تولّد فاصله ی خواب بچّه ها کوتاه است؛ مثلاً یک ساعت می خوابد و به علّت گرسنگی یا کار خرابی بیدار می شود و معمولاً بچّه ها به خاطر گرسنگی یا کار خرابی،بیدار می شوند.

این بچّه ها وجود لطیف و ظریفی دارند؛ لذا باید از آنها مراقبتشود. ما می گوییم کهبچّه تا پایان سال اوّل باید کنار مادرش بخوابد؛ بالاخره مادر نیاز به استراحت دارد و نمی تواند شب مدام بلند شود و به اتاق دیگربرای شیر دادن برود. اگر مادر شب نتواند استراحت لازم را داشته باشد، از لحاظ روحی و روانی آسیب می بیند. پس تا سال اوّل که بچّه ها در طول شبانه روز زمان خواب کوتاهیدارند و شیر مادر به عنوان غذای اصلی اومحسوب می شود، باید کنار مادر بخوابد.

بهترین زمان برای جدا خوابی فرزند

امّا وقتی بچّه ها از سال اوّل عبور می کنند،می توانند غذای کمکی بخورند؛ حتّی غذای سفره، غذای اصلی آنان می شود؛ چراکه قبل از شش یا هفت ماهگی غذای کمکی وارد برنامه ی آنها می شود و از یک سالگی به بعد می توانند غذای درون سفره را استفاده کنند.

 این کار دو حُسن دارد؛ اوّلین حُسن آن این است که به دلیل تکامل سیستم گوارشی، بچّه هاغذای بیشتری می توانند بخورند؛ برای همین مدّت زمان خواب شان هم طولانی می شود؛ یعنی به صورت معمول بچّه ها می توانند هفت الی هشت ساعت یک ضرب بخوابند. ما در این زمان می توانیم جای خواب فرزندان را جدا کنیم؛ یعنی بعد از یک سالگی بهترین زمان برای این کار است؛البته تا بچّه ها به غذای سفره عادت کنند، دو ماه طول می کشد؛ برای همین در چهارده ماهگی بهترین زمان برای جدا خوابی است.در این زمانتقریباً بچّه ها نیازی به خوردن شیر مادر در طول شب ندارند؛مگر در موارد استثناء که بایدوالدین با مشاور مشورت کنند. در این زمان بچّه ها هفت الی هشت ساعت می خوابند؛ لذا بستر برای جداخوابی او فراهم می شود و می توانیم راحت او را جدا کنیم.

چرا جدا خوابی در سنّ یک سال بهتر است؟

امّا چرا سنّ یک سالگی بهتر از سنّ سه یا چهار سالگی است؟ شاید یکی از دلایلش این باشد که ترس در وجود کودکان ما هنوز شکل نگرفته است.مادرهایی که بچّه ی بین یک تا دو ساله دارند،اگر از همین امشب اراده کنند، می توانند بچّه ی خود را جدا بخوابانند؛ ولی اگر اقدام نکنند، بعد ها با مشکل مواجه می شوند.دلیل این که بچّه ها بعد از دو سالگی نمی توانند جدا بخوابند، این است که به تدریج ترس هایی برای آنها ایجاد می شود؛ خصوصاً ترس های ماورائی؛ مثلاً آنها از دزد یا از موجودات ماورائی می ترسند. به همین دلیل از آن سنّ به بعد ممکن است بچّه ها برای جدا خوابی مقاومت کنند.

تذکّری به والدین

نکته ی دیگر این است که والدین به فرزندان خودنگویند: مادر جان! تو بزرگ شدی و باید جدا بخوابی!این نوع گفتار آسیب هایی را در پی دارد. ما باید فضا را طوری ایجاد کنیم که او جدا بخوابد.

رعایت دو مقدّمه

فرزندان از یک سالگی به بعد دیگر در طول شب به شیر خوردن نیاز ندارند؛ یعنی از ده شب تا شش صبح، شیر نمی خواهند.امّا ما باید دو مقدّمه را رعایت کنیم:

۱_ اوّلین مقدمه این است که فرزندان ما دیگر غذا خور شده اند؛ یعنی غذای سفره را می خورند؛ پس ما باید به نوع تغذیه ی آنها توجّه کنیم تا دچار مشکل نشوند.

۲_دوّمین مقدّمه این است که باید دقّت کنیم که فرزندما، بیماری نداشته باشد؛ چون بعضی از بچّه ها به خاطر نحیف بودن و به خاطر این که در دوران قبل از یک سالگی شیر کافی نخورده اند، برای مادر مشکلاتی ایجاد می کنند.

چند راه کار برای  جدا خوابی فرزند

راه کار ما برای این که فرزند در طول شب، عادت به شیر خوردن نداشته باشد این است که:

۱_غذای سفره را کامل بخورد؛ خصوصاً شام.

۲_بچّه را در شب خسته بخوابانیم؛ یعنی بچّه را به زور نخوابانیم. بعضی از مادر ها بچّه را درشب به زور می خوابانند؛ در صورتی که اگر والدین زمان خواب کودک را تنظیم کنند و بچّه خسته شده باشد،خودش آمادگی خواب را در شب دارد.

۳_ نکته ی سوّمی که باید والدین رعایت کنند، این است که فضای خانه رابرای خواباندن بچّه آماده کنیم.اگرپدر در پای تلویزیون و مادر در حال ظرف شستن به بچّه بگویند: برو بخواب! معلوم است که بچّه نمی رود و مقاومت می کند؛ لذا فضای خانه باید آمادگی برای خواب داشته باشد تا وابستگی فرزند نسبت به شیر مادر کم تر شود.

[۱]_ کنزالفوائد؛ ج‏۱؛ ص ۳۱۹٫