در سفر کربلا برای زیارت امام حسین(ع)؛ شایسته است چه آدابی رعایت شود؟
تعدادی از این آداب عبارت‌اند از:
۱ – رفتار نیکو با همراهان؛
۲ – کم‌گویی؛
۳ – ذکر خدا؛
۴ – پاکیزگی لباس؛
۵ – صلوات بر محمّد و خاندان محمّد؛
۶ – دعا هنگام بازگشت؛
۷ – خریدن هدیه و … .
در روایات؛ برای زیارت مرقد مطهر امام حسین(ع) آدابی ذکر شده است که در این‌جا یکی از این روایات که نسبتاً جامع آداب است، را محور بحث قرار داده و به گفت‌وگو در مورد آن می‌پردازیم.[۱]
امام صادق(ع) موارد زیر را برای زائر حسینی، سفارش فرموده است:[۲]
۱ – رفتار نیکو با همراهان
«حُسْنُ الصَّحَابَهِ لِمَنْ یَصْحَبُک»؛ خوشرفتاری با همراهان.
توجه به ارزش‌هاى اخلاقىِ اسلام در سفر زیارتی، این مسافرت معنوی را بسیار شیرین و جاذبه‌دار می‌کند. یکی از این ارزش‌های اخلاقی که رعایت آن پسندیده است؛ رفتار نیکو با همراهان است. کسانى که می‌خواهند از مسافرت خود بهره برده، مورد عنایت حضرت حق قرار گیرند، باید این نکته را رعایت کنند. در سفرهاى زیارتى، به دلیل ازدحام جمعیت و نیز محدودیت امکانات، معمولاً مشکلاتى بروز می‌کند که اگر زائر داراى صبر و تحمل نباشد، ممکن است از کنترل خارج شود و خداى ناکرده درگیری با دیگران و رفتارهای ناپسند را به دنبال داشته باشد. براى پیشگیرى از بروز چنین وضعیتى، در مرحله اول نیاز به ورع و پارسایى است تا زائر بتواند از یک‌سو خود را با صبر و تحمل به عنوان یک رفتار نیکو، کنترل کند و آشفته و خشمگین نشود. و از سوى دیگر؛ به ثمرات زیارت دست یابد.
چنان‌که در روایتی؛ امام باقر(ع) در رابطه با سفر حاجیان فرمود: «کسى که به حج می‌رود و این راه را طى می‌کند، اگر سه خصلت در وى نباشد مورد عنایت و توجه [خداوند] قرار نمی‌گیرد: ۱٫ ورع و پارسایى که او را از گناه بازدارد. ۲٫ صبر و بردبارى که بتواند خشم خود را در اختیار گیرد. ۳٫ خوش‌رفتارى با همراهان».[۳] از این روایت می‌توان فهمید که در همه سفرهاى معنوى و زیارتى رعایت این نکات، مهم و ضرورى است.
۲ – کم‌گویی
«قِلَّهُ الْکَلَامِ إِلَّا بِخَیْر»؛ کم‌گویى، جز به نیکى.
بسیارى از سخنان که بر زبان جارى می‌شود، کم فایده و بیهوده است، و خیری در آن نیست، سزاوار است که انسان زائر، بر زبان و گفتار خود، کنترل و مراقبت داشته باشد. این سفر معنوی فرصتى است که انسان به تهذیب نفس پرداخته و با خلوت کردن با خدا و ذکر و دعا و قرآن، روح خود را غنى سازد و دریغ است که با سخنان بی‌حاصل، اوقات عزیز را هدر دهد.
۳ – فراوان به یاد خدا بودن
«کَثْرَهُ ذِکْرِ الله»؛ بسیاری یاد خدا.
ذکر و یاد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد مخصوصاً در سفر زیارتی که یاد متقابل خدا از بنده، روشنى دل، آرامش قلب، ترس از (نافرمانى) خدا، بخشش گناهان، و علم و حکمت از جمله آنها است.[۴]
۴ – پاکیزگی لباس
«نَظَافَهُ الثِّیَاب»؛ پاکیزگی لباس.
رعایت امورى که تأمین کننده سلامتى و پاکیزگی انسان در سفر می‌باشد، بسیار ضرورى و لازم است؛ زیرا ممکن است با اندک غفلتى، زائر گرفتار بیمارى شده و چند روزى از فیض حضور در حرم‌ها و مکان‌هاى مقدّس محروم بماند. همچنین تمیز نبودن لباس‌ها ممکن است باعث آزار همراهان و دیگر زائران شود؛ از این‌رو یکی از نکاتى که لازم است زائران مراعات کنند، استفاده از لباس تمیز و پوشش مناسب، بویژه در مقابل دیدگان دیگر مسلمان‌ها است.
۵ – غسل پیش از آمدن به مرقد امام حسین(ع)
«الْغُسْلُ قَبْلَ أَنْ تَأْتِیَ الْحَائِر». غسل قبل از آن‌که وارد حائر شوی.
در روایت دیگری امام صادق(ع) فرمود: «…هنگامى که کسی قصد زیارت امام حسین(ع) را کند، پس از این‌که غسل زیارت کرد، محمّد(ص) او را ندا می‌کند: اى وارد شوندگان بر خدا! شما را به همراهى من در بهشت بشارت باد. سپس امیر مؤمنان(ع) ندا می‌کند: من ضامن برآورده شدن حوایج شما و دفع بلا از شما در دنیا و آخرت می‌باشم پس آن‌گاه پیامبر و على از راست و چپ آنها را در بر می‌گیرند تا زمانى که به سوى خانواده‌شان برگردند».[۵]
۶ – بسیار نماز خواندن
«کَثْرَهُ الصَّلَاه»؛ بسیار نمازگزاردن.
زائران باید در سفر به نمازهای واجب اهمیت داده و تلاش کنند در اول وقت آن‌را اقامه نمایند و هرگز هنگام نماز در کوچه و خیابان پرسه نزنند و چهره تشیع را در نگاه و منظر دیگر مسلمانان خدشه‌دار نسازند. نماز، وسیله‌اى براى پاک کردن روح آدمى است؛ از این‌رو باید به استقبال آن شتافت و در اوّلین فرصت، روح و جان را از آلودگی‌ها پاک کرد.
همچنین شایسته است به خواندن نمازهای مستحبی؛ مانند نماز شب اهتمام شود.
۷ – صلوات بر محمّد و خاندان محمّد
«الصَّلَاهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد»؛ درود بر محمد(ص) و خاندانش.
صلوات بر پیامبر (ص) ذکر بسیار مبارک و با عظمتی است که بر زبان آوردن آن در همۀ احوال و زمان‌ها دارای ثواب است و در زیارت پاداشش مضاعف می‌شود.
۸ – با وقار بودن
«التَّوْقِیرُ لِأَخْذِ مَا لَیْسَ لَک»؛ با وقار بودن در صرف‌نظر از دریافت آنچه متعلق انسان نیست.
وقار؛ بیانگر آرامش و تعادل نفس است و نقش بازدارندگى را در برابر رفتارها و حرکات ناپسند ایفا می‌کند، و نشان دهنده بخشی از سنگینی و متانت شخصیت انسان است.[۶]
۹ – پرهیز از نگاه به حرام
«یَلْزَمُکَ أَنْ تَغُضَّ بَصَرَک». لازم است که چشمانت را بپوشانی.
۱۰ – کمک به نیازمندان در سفر
«یَلْزَمُکَ أَنْ تَعُودَ إِلَى أَهْلِ الْحَاجَهِ مِنْ إِخْوَانِکَ إِذَا رَأَیْتَ مُنْقَطِعاً وَ الْمُوَاسَاه» لازم است که مراقب همراهان حاجتمندت بوده و با انان همراهی کنی.
گاهى در سفر، براى برخى از زائران، مشکلات و گرفتاری‌هایی پیش می‌آید که شایسته است همسفران، آنها را یارى دهند و مشکلات و نیازمندی‌هایشان را برطرف کنند. پیامبر خدا (ص) فرمود: «کسى که مؤمنِ مسافرى را یارى دهد، خداوند هفتاد و سه ناراحتى را از وى دفع کند و در دنیا و آخرت او را از همّ و غم پناه دهد و بلاى بزرگى را که در روز اجتماع مردم [فرداى قیامت]، با آن روبه‌رو است مرتفع سازد».[۷]
۱۱ – تقیه
«وَ یَلْزَمُکَ التَّقِیَّهُ الَّتِی قِوَامُ دِینِکَ بِهَا» و لازم است که تقیه‌ای که باعث استواری دینت می‌باشد را از یاد مبری.
در سفر زیارتی امام حسین(ع) ممکن است انسان به دلیل شدت تأثر از مظلومیت حضرتشان گاه سخنانی را بر زبان آورد که موجب رنجش خاطر دیگر مسلمانان شده و یا شاید حتی خطری خودش را تهدید کند. اینجاست که باید از زبان مراقبت نمود تا هرچیزی را گرچه حق هم باشد بر زبان جاری نسازد.
۱۲ – ترک گناهان
«الْوَرَعُ عَمَّا نُهِیتَ عَنْه»؛ و از آنچه نهى شده‌اى، پارسایى بورزى.
۱۳ – ترک بگومگو کردن
«وَ الْخُصُومَهِ وَ کَثْرَهِ الْأَیْمَانِ وَ الْجِدَالِ الَّذِی فِیهِ الْأَیْمَان»؛ و نیز [پرهیز کنی] از بگومگو کردن و سوگند فراوان و کشمکش‌هایى که در آن، سوگند یاد می‌شود.
هنگامى که زائر اینها را انجام دهد؛ مستحقّ بازگشت با آمرزیدگى و رحمت و خشنودى خدا هست و نیز مستحقّ چیزهایى هست که با هزینه کردن اموال و دورى از خانواده، به آنها امید داشته و آنها را از او طلب نموده است.
آداب پس از زیارت
با توجه به روایات، رعایت آدابی هنگام بازگشت از سفرها در نگاهی عام و برگشت از سفر زیارتی به صورت خاص پسندیده و مستحب است؛ مانند:
۱ – دعا هنگام بازگشت
هر زمان که امام حسین (ع) را زیارت کردى و خواستى از محضر آن‌حضرت خارج شوى، پس خود را بروى قبر بیفکن (یا خود را به قبر بچسبان) و بر آن بوسه بزن و بگو: «السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّهَ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صِفْوَهَ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَالِصَهَ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا قَتِیلَ الظَّماءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا غَرِیبَ الْغُرَباءِ، السَّلامُ عَلَیْکَ سَلامَ مُوَدِّع لَا سَئِم وَلَا قَال، فَإِنْ أَمْضِ فَلا عَنْ مَلالَه، وَإِنْ أُقِمْ فَلا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِما وَعَدَ اللّهُ الصَّابِرِینَ، لَا جَعَلَهُ اللّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَتِکَ، وَرَزَقَنِیَ اللّهُ الْعَوْدَ إِلى مَشْهَدِکَ، وَالْمُقامَ بِفِنائِکَ، وَالْقِیامَ فِی حَرَمِکَ، وَإِیَّاهُ أَسْأَلُ أَنْ یُسْعِدَنِی بِکُمْ، وَیَجْعَلَنِی مَعَکُمْ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَه».[۸]
همچنین زیارت و دعاهای وداع دیگری نیز وارد شده است.[۹]
۲ – هدیه سفر
مستحب است زائر هنگام بازگشت به خانه، هدیه‌اى براى خانواده‌اش بیاورد. ابن سنان از امام صادق(ع) نقل کرده که آن‌حضرت فرمود: «هنگامى که یکى از شما به مسافرت برود، هنگام برگشتن به هر مقدار که براى او امکان دارد، هر چند یک سنگ، براى خانواده خود هدیه بیاورد…».[۱۰]
لیکن باید توجه داشت که تهیه سوغات، نباید زائران را از وظایف حسّاس و خطیرشان بازدارد و به جاى حضور در حرم‌ها، بیشترین وقت خود را در خیابان‌ها و بازارها سپرى کنند و به دلیل خستگى، از توفیق عبادت محروم شوند. از این‌رو؛ باید براى خرید هدایا، برنامه‌ریزى نموده، وقت خاصى را براى آن در نظر بگیرند و کالاهاى مورد نیاز خود را بخرند، و دیگر به بازار نروند.
نکته دیگر این‌که باید توقّعات دیگران را نسبت به میزان هدایا کاهش داد؛ زیرا همان‌گونه که خویشان زائران عتبات عالیات، جز یک هدیه متبرک توقّعى از زائر ندارند، در سفرهاى زیارتى دیگر نیز نباید به دنبال خرید هدایاى متنوّع و رنگارنگ بود، بلکه باید با خرید هدایاى مختصر، ضمن عمل به این وظیفه اخلاقى، زمینه را براى بهره‌بردارى معنوى هر چه بیشتر، فراهم ساخت.
۳ – اطلاع دادن زمان بازگشت
شایسته است زائری که به سفر زیارتی رفته؛ پیش از ورود به خانه، زمان آمدنش را به خانواده خود اطلاع دهد تا آنها براى استقبال آماده باشند.
در محجّه البیضاء آمده است: مسافر چون نزدیک شهر خود رسید، بگوید: «الَّلهُمَّ اجْعَلْ لَنا بِها قَراراً وَ رِزْقاً حَسَناً»؛ سپس کسى را نزد خانواده‌اش بفرستد تا زمان ورودش را به آنها اطلاع دهد و در نتیجه ناگهانى بر آنها وارد نشود تا به چیزى که مطابق میلش نیست، برخورد کند.[۱۱]
منبع: اسلام کوئست
[۱]. برای آگاهی بیشتر این آداب به کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده است، مراجعه شود برای نمونه؛ ر. ک: امینى، عبد الحسین، ترجمه: رجبى، محسن، آداب کوى جانان (آداب زیارت حسینى علیه السلام)، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، تابستان ۱۳۸۷ش.
[۲]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص ۱۳۰ – ۱۳۱، نجف، دار المرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
[۳]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۴، ص ۲۸۶، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[۴]. ر. ک: «ذکر و انواع آن»، سؤال ۷۷۴۱.
[۵]. کامل الزیارات، ص ۱۳۳٫
[۶]. ر. ک: «سبکی یا سنگینی شخصیت و عوامل آن در مباحث اخلاقی»، سؤال ۵۵۶۲۹؛ «سکینه و وقار»، سؤال ۱۴۵۷۰.
[۷]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۹۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
[۸]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنه، ج ۳، ص ۳۴۶ – ۳۴۷، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
[۹]. ر. ک: آداب کوى جانان (آداب زیارت حسینى علیه السلام)، ص ۱۲۰ – ۱۲۳٫
[۱۰]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۵۹، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۱۱]. فیض کاشانی، ملا محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج ۴، ص ۷۶، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۶ش.
پاسخ دهید