جایگاه محمد بن حسن صفار و کتاب بصائرالدرجات در میراث حدیثی شیعه
محمد بن حسن صفّار و کتاب بصائر الدرجات او جایگاهی مهم در منظومۀ اعتقادی شیعه امامیه به خصوص در مسأله امامت دارد. در این مقاله سعی شده است شخصیت علمی صفّار و نقش او در انتقال معارف اعتقادی بررسی شود. همچنین دو مسألۀ اساسی که راجع به صفّار و کتاب بصائر الدرجات او وجود دارد مورد پژوهش قرار گرفته است. مسأله اول: آیا نویسندۀ کتاب بصائر الدرجات، شخصی به نام محمد بن حسن بن فروخ است و شخصیت دیگری غیر از صفّار است یا اینکه محمدبن الحسن بن فروخ همان محمد بن الحسن صفّار است و یک شخصیت با دو عنوان در کتب رجالی معرفی شده است؟ مسألۀ دوم: آیا کتاب بصائر الدرجات تألیف صفّار است، یا چنانچه ادعا شده نوشتۀ محمد بن یحیی العطار بوده و او به شیوة استخراج، کتاب بصائر سعد بن عبدالله اشعری را با عنوان بصائر الدرجات به نام خودش تدوین نموده است. برای این منظور اساتید و شاگردان مطرح صفّار به اختصار معرفی شدهاند. همچنین میراث مکتوب و میزان اثرگذاری او در انتقال روایات اهل بیت: و نقش او در انتقال میراث مکتوب بررسی شده است.
بررسی تطبیقی جایگاه و چگونگی ذکر صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله در احادیث فریقین
درود فرستادن برپیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان او:، از ذکرهای مهم و پراستعمالی است که در امت اسلامی، جایگاهی رفیع و بیبدیل دارد.
این ذکر، درروایات اهل سنت، با عبارتهای گوناگون و عمدتا به چهار صورت نقل شده که یکی از این صورتها، مشهورتر و به نظر آنان از اعتبار بیشتری برخوردار است، ولی دامنه این اختلاف در میان شیعه کمتر است و به هر حال میتوان با بررسی بیشتر در این زمینه و رفع برخی ابهامات، از این عامل به ظاهر اختلافی، در راستای وحدت جامعه اسلامی، بهره برد.
بررسی سندی و دلالی روایت «إن الله خلق آدم علی صورته»
این مقاله پژوهشی پیرامون سند و دلالت حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته» میباشد. در این مقاله ابتدا سند و مفهوم حدیث بررسی میشود، سپس براساس مبانی توحیدی اسلام، به رفع ابهام حدیث که ناشی از مرجع ضمیر «صورته» است، پرداخته میشود.
تحلیل خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه براساس نظریه کنش گفتار سرل
نظریه کنش گفتار یکی از رویکردهایی است که در حوزه تحلیل گفتمان مطرح شده است. این نظریه در آغاز توسط آستین مطرح شد و سپس به کوشش جان سرل توسعه و تکامل یافت. سرل کنشهای گفتاری را به پنج دسته اظهاری، اعلامی، عاطفی، ترغیبی و تعهدی تقسیمبندی نمود. مقاله حاضر براساس نظریه کنش گفتار سرل، خطبه حضرت زینب سلام الله علیها را در کوفه بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که کنشهای اظهاری، عاطفی و ترغیبی به ترتیب بیشترین کاربرد را در این خطبه داشته و در مقابل کنشهای اعلامی و تعهدی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کنشهای به کار رفته در متن و بسامد آنها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در اين بررسي، تحليل محتوا (يا گفتمان) است و واحد تحليل، مضمون در نظر گرفته شده است.
اسناد و شروح خطبههای حضرت زهرا سلام الله علیها
نگارنده در این مقاله، دربارة دو خطبة حضرت زهرا سلام الله علیها سخن میگوید: یکی خطبهای که در مسجد ایراد فرمود (فدکیه) و دیگر خطبه در جمع زنان عیادت کننده. نویسنده، راویان و اسناد این دو خطبه و کتابهایی را که در شرح آنها نوشته شده، بر میشمارد.
ترجمه منظوم 65 حدیث از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام
این گفتار، ترجمه منظوم فارسی 65 حدیث از کلمات قصار امیرالمؤمنین علیه السلام در اخلاق و مواعظ را در بر دارد که حافظ محمد سعید هندی شاعر سنّی هندی قرن 11 و 12 به شعر فارسی برگردانده است. و برای نخستین بار، از روی نسخه خطی موجود در کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی قم به چاپ میرسد.
واکاوی آراء استاد محمّدباقر بهبودی پیرامون موضوعات در حدیث شیعه
استاد محمّدباقر بهبودی در بحث از حدیث شیعه و تاریخ آن، از یک سو، به پدیده وضع حدیث، اقسام موضوعات، گروههای واضعان و ترفندهای آنان برای نشر برساختههایشان و گستره فعالیت و میزان توفیقشان در نشر احادیث موضوعه پرداخته و از سوی دیگر، تلاشها و راهکارهای اصحاب حدیث شیعه را برای مقابله با واضعان شرح داده است. از نظر وی، کوششهای حدیثبانان شیعی در پاسداری از میراث حدیثی ائمّهedfr در برابر حدیثسازان زندیق و غالی، به ثمر ننشست و احادیث موضوعه بسیاری به کتب حدیث شیعه راه یافت. در این نوشتار، آراء این حدیثپژوه معاصر در این باره، از حیث سازگاری درونی و دلالت شواهد به مدّعیات بررسی شده است.
گزارشی و آموزههایی از دعای «عصر غیبت»
خداوند هدف از خلقت جن و انس را عبادت خود بيان كرده است. عبادت خدا همان معرفت خداست كه صنع اوست، يعني اين معرفي بايد از جانب خودش صورت بگيرد و لاغير. تا اين معرفي نباشد هيچ كس قادر به شناختن پيامبران راستين نخواهد بود و در نتيجه نميتوانيم حجج الهي را بشناسيم. لذا براي رهايي از ضلالت و مرگ جاهليت ملزم به تسليم نسبت به شناخت خدا و انبياء و اولياي او هستيم تا راه صحيح بندگي و عبادت خدا را براي ما معرفي كند و در اين مسير راهبر ما باشند؛ زيرا خدا تبعيت و تسليم بودن نسبت به ايشان را وسيلۀ تقرب و بندگي خود قرار داده است. لذا در حال حاضر شناخت حجت زمان امام دوازدهم تنها راه رهايي از كفر و ضلالت است. به فرمودۀ اهل بيتedfr در عصر غيبت، همه اهل هلاكت هستند به جز كساني كه ثابت قدم در راه شناخت امام باشند و توفيق بر دعاي بر حضرت داشته باشند. بنابراين با مراجعه به دعاي عصر غيبت به چگونگي كسب معرفت و راههاي مقابله با مرگ جاهليت ميپردازيم و از جمله مهمترين آن راهها ميتوان انتظار فرج، دعا براي حضرت، دعا در حق دوستان و نابودي دشمنان ايشان و تربيت منتظران اشاره نمود.
بررسی و واکاوی اولین زیارت مطلقه امام حسین علیه السلام
زیارت مطلقة امام حسین علیه السلام حدیثی صحیح و معتبر است که از زمان امام صادق علیه السلام روایت شده است. در این گفتار، ابتدا سند و اعتبار آن اثبات میشود، آنگاه نگارنده به بررسی محتوای آن میپردازد که جمعاً چهل پیام اصلی در بر دارد: چهار سلام، شش شهادت، چهار اقرار، سه درخواست، چهارده منزلت اهل بیت، پنج نفرین، دو حمد، یک سلام و یک برائت.
نگارنده در هر بخش، در مورد پیامهای آن تحقیق کرده و معانی آنها را بیان میدارد. یعنی بررسی سندی و دلالی این زیارتنامة معتبر را ارائه میکند.
بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو ز
مفهوم امامت بر پایه قرآن و روایات، مقام وجوب اطاعت و دارا شدن حق امر و نهی است. برخی عالمان و مفسران شیعه با تأکید بر بعد تشریعی امامت، معنای آن را افتراض طاعت دانستهاند و در مقابل شماری از اندیشمندان بعد تکوینی امامت را برجسته کرده و معنای آن را نوعی تصرف تکوینی در قلوب بندگان خدا و هدایت و ایصال آنان به مطلوب شمردهاند. نگارنده با بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو اندیشمند معاصر ـ یعنی آیةالله جعفر سبحانی به عنوان نماینده دیدگاه نخست و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به عنوان نماینده دیدگاه دوم ـ چنین نتیجه گرفته است که دیدگاه آیةالله سبحانی با ظواهرـ و بلکه با نصوص ـ قرآن و روایات سازگارتر است.
اختلاف حدیث و رفع آن در آثار شیخ صدوق
یکی از لوازم حدیثپژوهی، فراهم ساختن مقتضیات و شرایط ایجابی است که در فهم درست حدیث تأثیر دارد. علاوه بر این، شناسایی آفات، مشکلات و موانع فهم حدیث و چارهاندیشی برای آنها از دیگر ضرورتهای مورد نیاز این علم شریف است. یکی از این مشکلات، مسأله اختلاف در احادیث است که از دیرباز، مورد توجّه شاگردان و راویان ائمّهedfr و عالمان و فقیهان بوده است. شیخ صدوق یکی از این عالمان است که با احاطه تحسین برانگیز بر احادیث، به این مشکل واقف بوده و در آثار خویش، در جهت رفع این تعارضها و اختلافات کوشیده است. مقاله حاضر میکوشد دیدگاههای شیخ صدوق دربارۀ اختلاف حدیث و راه حلّهای پیشنهادی وی برای رفع اختلاف آنها را فرا دید اهل نظر قرار دهد. استفهامی (و نه اخباری بودن) آهنگ سخن، حکومت اخبار مفسّر بر مجمل، حمل مطلق بر مقیّد، حمل صیغه امر بر استحباب یا رخصت و صیغه نهی بر کراهت، از جمله مواردی است که در آثار صدوق به عنوان این راهکارها به کار گرفته شده است.
برتری حضرت زهرا سلام الله علیها بر تمام زنان
نویسنده که از محدّثان بزرگ اهل تسنن در سالهای اخیر است، در این گفتار به نقد کلام ابوبکر ابن عربی معافری در کتاب عارضة الاحوذی بشرح جامع الترمذی میپردازد. معافری در آن کتاب، ضمن بحث در مورد روایات فضائل حضرت فاطمه، افضلیت آن حضرت را ردّ کرده و عایشه را از او برتر دانسته است.
غماری بر اساس احادیث صحیح و ادلۀ عقلی و نیز به کمک سخنان شارحان سنی به ویژه ابن حجر عسقلانی در فتح الباری، ابوجعفر طحاوی در مشکل الآثار، و بدرالدین زرکشی در الاجابة، دیدگاه خود را تأیید کرده و برتری فاطمه زهرا3 بر تمام بانوان را ثابت میکند.
