نخستین قرآن چاپ سربی و نخستین قرآن چاپ سنگی در ایران
این گفتار به معرفی دو قرآن مي‌پردازد، یکی چاپ شده در سال 1242ق. (1827م.)، که نخستین قرآن چاپ سربی در ایران است، و دیگری که منتشر شده در سال 1249ق. (1834م.)، که نه تنها اولین قرآن چاپ سنگی ایران، بلکه اولین کتاب چاپ شده به شیوۀ چاپ سنگی در ایران نیز هست. قرآن مذکور، پس از پژوهشهای بسیار و با وجود اختلاف نظرهای متعدد، به تازگی یافته شده است. این مقاله با مختصری دربارۀ کتابهای چاپ سربی و سنگی همراه است تا جایگاه و اهمیت این دو نسخه معلوم گردد.
قرآن و فرضیة مشابهت با کلام‌های بشری
نقد و بررسی نظریه مشابهت قرآن با کلام بشری موضوع اصلی این نوشتار است. نویسنده در این مورد اشاره می‌کند که مرادات کلام خدا با مفاهیم ذهنی انسان‌ها مطابق نیست. در عین حال که ظاهر قرآن قابل فهم مردم است اما مفاهیم دقیق آن به مفسّری از بیرون نیاز دارد. این مطلب به معنای نفی احتجاج و تحدّی قرآن نیست. فراگیری و جاودانگی قرآن نیز اقتضای آن دارد که قرآن دارای باطن و تأویل باشد که مبین این لایه‌های درونی فقط باید از طرف خدا معرفی شود. نگارنده برای کلام خود به ادلة عقلی و نقلی استناد کرده است.
تحلیل عناصر داستانی و بررسی مفاهیم تربیتی قصة ذوالقرنین در قرآن کریم
ذوالقرنین به عنوان شخصیتی قدرتمند و مؤمن در سورة کهف ظاهر شده است. داستان با محوریت شخص او و اقداماتی است که در سفرهای خود انجام میدهد. در این قصه از عناصر داستانی به شیوهای ادبی و هنری مخصوصاً مکانهایی که ذوالقرنین به آنجا سفر کرده است و گفتگوهایی که با مردم مناطق مختلف داشته است بهره گرفته شده و در غالب آنها مفاهیم ارزشمندی از صفات کارگزاران حکومتی مانند ایمان، تواضع، و… و وظایف آنها همچون اجرای عدالت و مدیریت شایسته بیان شده است.
مقالة حاضر با هدف نشان دادن ساختار ادبی قصه و فهم عمیقتر آیات آن نگاشته شده که در ابتدا عناصر داستانی قصه مورد تحلیل قرار گرفته و سپس به ویژگیهای شخصیتی ذوالقرنین و اقداماتی که وی در فرماندهی خود در مناطق گوناگون و در ارتباط با مردم انجام داده است اشاره شده است.
شفاعت
نویسنده ذیل آیه 48 سوره بقره در تفسیر مناهج البیان، معنای لغوی شفاعت و رابطه آن با توحید را بررسی کرده و مطالب تفسیر المنار در این زمینه را نقد می‌کند، پس از بررسی چند گروه آیات در مورد شفاعت نتیجه می‌گیرد که شفاعتِ نفی شده در قرآن، مربوط به مشرکان است، و معنای صحیح شفاعت در فرهنگ قرآن و حدیث را روشن می‌سازد.
مطالعه تطبیقی آیه هفتم سوره آل عمران، از دیدگاه آیات: علامه طباطبایی، جوادی آملی و ملکی میانجی
آیة هفتم سورة آل عمران به مبحث مهمی از مباحث علوم قرآنی اشاره دارد و مفسران غالباً در ذیل آن به بررسی محکم و متشابه می‌پردازند. آیة الله جوادی هم در تفسیر تسنیم بدان پرداخته است. و آراء و افکار خود را که غالبا وامدار المیزان است مطرح نموده و به شرح و بسط‌هایی پرداخته که این امر در برخی موارد، سبب بروز تضادهایی درون متنی شده است. در ادامه به بررسی دیدگاه‌های ایشان پرداخته تضاد‌های درونی آن را بیان نموده و آراء ایشان را با دیدی منصفانه توصیف و تحلیل می‌نماییم.
باروري عقل از وحي
از جمله ويژگي‌هاي بارز آيات قرآن دعوت مخاطبان به تعقّل، تدبّر و استنتاج است؛ اما در باب استقلال عقل در معارف مربوط به مبدأ و معاد، به آساني نمي‌توان قرآن را موافق يا مخالف دانست؛ هرچند در هر سو گروه زيادي از انديشمندان وجود داشته يا حتي نحله‌هاي علمي پديد آمده باشد. روايات شيعي نيز كه در اصلِ ارزش و اعتبار عقل هم‌سو با قرآن است و بر رابطة تنگاتنگ عقل و وحي تأكيد دارد، بي‌نيازي عقل از وحي در دستيابي به فروع آن معارف را برنمي‌تابد. اين مقاله با پرهيز جدي از بحث‌هاي دامنه‌دار در بين نحله‌هاي فكري و با قصر نظر بر پاره‌اي از آيات و روايات كليدي، به اين نتيجه دست يافته است كه در نگاه دين، عقل موهبتي است الهي براي دريافت معارف رباني از سرچشمة وحي، و بیان می‌دارد که وحي بهترين منبع تغذية عقل و عقل، مخاطب اصلي وحي است.
خطابات قرآنى: خطاب خاص، مراد عام
برای شناخت دقیق هر دین، در وهلة اول باید به متون اصلی و مقدّس آن دین مراجعه نمود تا بتوان درک صحیحی از آن دین به دست آورد. یکی از مباحث مهم قرآنی بررسی خطابات قرآنی می‌باشد که از قدیم به انواعی تقسیم شده است، این مقاله درصدد است ضمن بررسی اجمالی انواع گوناگون خطابات قرآنی به این نکته بپردازد که تمامی خطابات عِتاب آلود قرآن، اگر چه در ظاهر مخاطب آن شخص پیامبر گرامی اسلام6 است ولی در باطن طرف خطاب آن امت او می‌باشند و از خطابات عتاب آلود پیامبر گرامی اسلام همین ضرب المثل معروف «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» می‌باشد.
مقاله حاضر به روش توصیفی- اسنادی با رویکردی تحلیلی و با استفاده از آیات و روایات اسلامی تنظیم شده است.
نقد و بررسی معنای رجوع به پروردگار از دیدگاه عرفان
نگارنده در این گفتار، تفسیر عرفانی از آیة “انالله و انا الیه راجعون” را نقد و بررسی کرده است. پس از تقریر بیان عرفا در این مورد، در مورد سه معنی حرف لام در “لله”، سخن گفته و با نفی سنخیت و عینیت میان خالق و مخلوق، به این نتیجه می‌رسد که رجوع بندگان به خداوند متعال، به معنای بازگشت انسان به محضر عدل الهی در قیامت است.
آشنایی با کتاب المختار من کلمات الامام المهدی علیه السلام
این گفتار، به معرفی کتاب “المختار من کلمات الامام المهدی علیه السلام ” نوشته آیة الله شیخ محمد غروی (1345-1430ق) می‌پردازد که برای نخستین بار، به شرح و تبیین کلمات امام مهدی علیه السلام پرداخته است. ضرورت توجّه به روایت و درایت سخنان آن حضرت، همراه با توضیح روش نگارش این کتاب، منابع آن، رویکردهای رجالی و فقه الحدیثی و فقهی و اعتقادی کتاب، در این مقاله آمده است.
31 نکته در باب سلیم بن قیس هلالی و کتاب او
این گفتار که ترجمة رسالة “الدرر و اللئالی فی ترجمة سلیم بن قیس الهلالی” است، 31 نکته درباره سلیم بن قیس هلالی محدّث مشهور سدة یکم هجری را در بر دارد، و در باب کتاب او سخن می‌گوید که امروزه در دسترس و موجود است. مؤلف مقاله با تسلط بر دانش رجال و تراجم و نسخه‌های خطی کتب مرجع، نکاتی بدیع درباره این کتاب ارزشمند بیان می‌دارد، از جمله دربارة وثاقت سلیم و پاسخ به تضعیف رجالی او، سرگذشت کتاب و نسخه‌های خطی و چاپی آن، نقد و بررسی نظرات دانشمندان رجالی در این مورد، مانند میرزای استرآبادی، صاحب روضات الجنات وحید بهبهانی، ابوالحسن شعرانی و دیگران، توضیحاتی در مورد ابان بن ابی عیاش راوی کتاب سلیم، و نکات دیگر. شرح حال کوتاهی از مؤلف در ابتدای گفتار آمده است.
جایگاه محمد بن حسن صفار و کتاب بصائرالدرجات در میراث حدیثی شیعه
محمد بن حسن صفّار و کتاب بصائر الدرجات او جایگاهی مهم در منظومۀ اعتقادی شیعه امامیه به خصوص در مسأله امامت دارد. در این مقاله سعی شده است شخصیت علمی صفّار و نقش او در انتقال معارف اعتقادی بررسی شود. همچنین دو مسألۀ اساسی که راجع به صفّار و کتاب بصائر الدرجات او وجود دارد مورد پژوهش قرار گرفته است. مسأله اول: آیا نویسندۀ کتاب بصائر الدرجات، شخصی به نام محمد بن حسن بن فروخ است و شخصیت دیگری غیر از صفّار است یا اینکه محمدبن الحسن بن فروخ همان محمد بن الحسن صفّار است و یک شخصیت با دو عنوان در کتب رجالی معرفی شده است؟ مسألۀ دوم: آیا کتاب بصائر الدرجات تألیف صفّار است، یا چنانچه ادعا شده نوشتۀ محمد بن یحیی العطار بوده و او به شیوة استخراج، کتاب بصائر سعد بن عبدالله اشعری را با عنوان بصائر الدرجات به نام خودش تدوین نموده است. برای این منظور اساتید و شاگردان مطرح صفّار به اختصار معرفی شدهاند. همچنین میراث مکتوب و میزان اثرگذاری او در انتقال روایات اهل بیت: و نقش او در انتقال میراث مکتوب بررسی شده است.
بررسی تطبیقی جایگاه و چگونگی ذکر صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله در احادیث فریقین
درود فرستادن برپیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان او:، از ذکرهای مهم و پراستعمالی است که در امت اسلامی، جایگاهی رفیع و بی‌بدیل دارد.
این ذکر، درروایات اهل سنت، با عبارت‌‌های گوناگون و عمدتا به چهار صورت نقل شده که یکی از این صورت‌‌ها، مشهورتر و به نظر آنان از اعتبار بیشتری برخوردار است، ولی دامنه این اختلاف در میان شیعه کمتر است و به هر حال می‌توان با بررسی بیشتر در این زمینه و رفع برخی ابهامات، از این عامل به ظاهر اختلافی، در راستای وحدت جامعه اسلامی، بهره برد.
بررسی سندی و دلالی روایت «إن الله خلق آدم علی صورته»
این مقاله پژوهشی پیرامون سند و دلالت حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته» می‌باشد. در این مقاله ابتدا سند و مفهوم حدیث بررسی می‌شود، سپس براساس مبانی توحیدی اسلام، به رفع ابهام حدیث که ناشی از مرجع ضمیر «صورته» است، پرداخته می‌شود.
تحلیل خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه براساس نظریه کنش گفتار سرل
نظریه کنش گفتار یکی از رویکردهایی است که در حوزه تحلیل گفتمان مطرح شده است. این نظریه در آغاز توسط آستین مطرح شد و سپس به کوشش جان سرل توسعه و تکامل یافت. سرل کنشهای گفتاری را به پنج دسته اظهاری، اعلامی، عاطفی، ترغیبی و تعهدی تقسیم‌بندی نمود. مقاله حاضر براساس نظریه کنش گفتار سرل، خطبه حضرت زینب سلام الله علیها را در کوفه بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که کنشهای اظهاری، عاطفی و ترغیبی به ترتیب بیشترین کاربرد را در این خطبه داشته و در مقابل کنشهای اعلامی و تعهدی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کنشهای به کار رفته در متن و بسامد آنها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در اين بررسي، تحليل محتوا (يا گفتمان) است و واحد تحليل، مضمون در نظر گرفته شده است.