پیشرفتهای تمدنی چین و تأثیر آن در جهان اسلام
«چین» و پیشرفتهای تمدنی آن موضوعی است که کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. آشکارسازی دستاوردهای تمدنی چین و تأثیر آن در تمدن اسلامی، میتواند نقش مؤثری در شناسایی هرچه بهتر تمدن اسلامی داشته باشد. شاید در ابتدای امر این گونه بهنظر برسد که «چین» نقش چندانی در تمدن اسلامی نداشته است، اما بررسی موضوع نشان میدهد که آنها از نظر تمدنی نسبتا پیشرفته بودند و ورود دستاوردهای تمدنی این کشور به جهان اسلام موجبات ترقی و پیشرفت هرچه سریعتر تمدن اسلامی را سبب شده است. ازجمله این دستاوردها میتوان به صنایع کاغذسازی، چاپ، سفالگری، پرورش کرمابریشم و تولید پارچه، ساخت جنگافزار و اختراعاتی نظیر قطبنما، باروت، ساعتآبی و دستاوردهای هنری همانند نقاشی و پیشرفتهای علمی آنها اشاره کرد.
پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در آندُلُس
در واپسین سالهای سده نخست هجری، مقارن با دهه اول سده هشتم میلادی، دروازههای اندلس بهوسیله فاتحان مسلمان گشوده شد و این سرزمین در مدت هشت قرن حکومت مسلمانان به مکانی برای شکوفایی تمدناسلامی تبدیل شد. تمدن اسلامی که با مهیا کردن شرایط لازم برای همزیستی مسالمتآمیز ملتهای مختلف و تساهل و تسامح فکری، ظرف تجمیع تمدنهای ایرانی، هندی و رومی گردیده بود، اکنون به سرزمینی جدید با مختصات خاصی وارده شده بود. جاذبههای فرهنگ و تمدن اسلامی سبب شد مسیحیان اندلس با وجود حفظ آیین خویش، به آداب و رسوم مسلمانان گرایش پیدا کنند. مسلمانان نیز با ایجاد فضای زندگی مسالمتآمیز، شرایط مناسبی را برای تعامل در زمینههای مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کردند. این پژوهش میکوشد پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس را در محورهای زیر مورد بررسی قرار دهد: نظام خانوادگی، پوشش، تغذیه و شیوۀ پذیرایی، بهداشت و اجرای آداب و رسوم مذهبی.
جنگهای صلیبی؛ از ستیزه جویی بی ثمر تا پیآمدهای فرهنگی و علمی برای اروپاییان
جنگهای صلیبی (1096 ـ 1270 م) خشونتبارترین و خونینترین برخورد اروپای سده میانه با ملتهای مسلمان و تمدن اسلامی بود که خسارتهای انسانی و مادی فراوانی به دنبال داشت. این نبردها منجر به توسعه ارضی اروپا، نجات مزار مقدس، اشغال دایمی سرزمین فلسطین و تشکیل امپراتوری اروپایی در جنوب و شرق مدیترانه نشد اما پیآمدهای مهمی به ویژه برای اروپاییان داشت که از پایههای اصلی نهضت رنسانس در اروپا محسوب میشوند. در این مقاله به برخی از آثار و دلایل عدم کامیابی صلیبیان در بهرهمندی قابل قبول از تمدن و فرهنگ درخشان اسلامی اشاره شده است. سربازان و روستاییان گرسنه و محرومی که به دنبال شوالیههای ماجراجو و کشیشان متعصب برای فتح سرزمینهای اسلامی به راه افتاده بودند، فاقد فضیلت و استعداد کافی برای دریافت اندیشهها و دستآوردهای علمی و فرهنگی مسلمانان بودند. سبک زندگی شهرنشینی مسلمانان با وجود جذّابیت تاثیر چندانی در روش و منش زندگی مجاهدان صلیبی در بازگشت به سرزمینهایشان نگذاشت اما نباید انکار کرد که بذر تردید و بیاعتمادی به دین مسیحیت در ذهن و جان آنان رویید و در عصر روشنگری تردیدهای توده مردم، زمینههای نهضت اصلاح دینی را فراهم کرد. همچنین در میان مجاهدان متعصب صلیبی، افراد هوشیار و دانایی وجود داشتند که از سرمایه علمی و فرهنگی مسلمانان بهرهمند شدند که در این مقاله به آنان اشاره شده است.
درآمدی بر چیستی تمدّن اسلامی از دیدگاه مستشرقان
تمدن پژوهی در نظام علمی غرب، سابقهای دیرینه دارد و چیستی تمدن اسلامی از این قاعده مستثنا نیست. هدف اصلی نگارش این مقاله، شناخت چیستی تمدن اسلامی براساس تنوع رویکردها است. با توجه به مفهوم شناسی تمدن با رویکردهای ماهیت نگر، تمایزنگر، علتنگر و تحلیل مفهومی و با توجه به برخی ویژگیهای تمدن مانند نظام اجتماعی، این جهانی بودن، هماهنگی و همسویی عناصری آن، هویت و پویایی تمدن و سنخ شناسی مطالعات تمدنی در نظام علمی غرب، حداقل پنج رویکرد درباره چیستی تمدن اسلامی قابل استخراج است: رویکرد قائل به وحدت در عین تنوع تمدن اسلامی، رویکرد قائل به شأن استقلالی تمدن اسلامی، رویکرد قائل به شأن اسلامی – ایرانی و عاریهای تمدن اسلامی، رویکرد قابل به جوهرة غیر تمدنی و فرهنگی آنچه تمدن اسلامی نامیده میشود؛ رویکرد قائل به جوهرة عربی داشتن تمدن اسلامی. این مقاله، با رویکرد منطقی – تاریخی و با روشی مبتنی بر استقراء تاریخی این پنج رویکرد را کاویده است.
تمدن اسلامی
مقاله ابتدا به توانمندیها و نقش محوری زبان عربی، خصوصاً بر نقش فرهنگی آن از صدر اسلام تا عصر حاضر اشاره می کند. سپس بر این تأکید می شود که اسلام تنها نظامی صرفاً اعتقادی نیست، بلکه نظامی حکومتی، اجتماعی، حقوقی، فکری و هنری است که در آن مذهب نقش مرکزی را دارد . این دو موهبت یعنی زبان ومذهب نقش عمده ای درشکل گیری تمدن اسلامی داشته اند.
تمدن اسلامی علاوه بر استفاده از دستاوردهای تمدنهای دیگر چیزهای زیادی بر آن اضافه کرده است . مشخصة بارز این تمدن یکی قدرت همگونسازی فرهنگی ودیگری توان تحمل نسبی آن است . در پایان بار دیگر، زبان عربی با زبانهای زندة دنیا همانند انگلیسی و فرانسه مقایسه و بر توانمندی ها و نقش وحدت بخش آن تأکید می شود.
انتقال دانش پزشکی هندیان به عالم اسلام
هند، یکی از کانونهای درخشان علم و تمدن و طب هندی یکی از شاخههای علمی ریشهدار جهان باستان بوده است. این دانش، با آموزههای دینی هندیان باستان و در ابتداییترین صورت خود با جادوگری و خرافات، در پیوند بوده است. طبیعت، پوشش گیاهی متنوع و بهرهمندی از آن برای درمان طبیعی و گیاهی دردها و نیز آمیختگی گونههای ابتدایی طبابت با مسائل روحی و دینی باعث شد که طب هندی در شکلهای مختلفی از جادوگری، روح درمانی، طب سوزنی و طب گیاهی بروز کند. این گونههای متعدد از طبابت در آن دوره تأثیر بسیاری بر جای گذاشت؛ روشهای طبی هندیان مورد توجه مراکز علمی کهن، از جمله ایران باستان قرار گرفت؛ میراث طبی هندیان، مخصوصاً از عصر خسرو انوشیروان، در کانونهای علمی نظیر جندی شاپور رواج یافت و با سایر مکتبهای طبی ایرانی، یونانی و بابلی ترکیب شد و پس از ظهور اسلام و فتح سرزمینها و مراکز علمی به دست مسلمانان، این میراث علمی به جهان اسلام انتقال یافت. نویسنده در این مقاله تلاش کرده است تا جایگاه دانش طبی هندیان و نقش اطبای آن دیار را در توسعة نفوذ دانش پزشکی هندی در جهان اسلام، بویژه در دربار خلافت عباسی، نشان دهد.
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 11
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» اهمّیّت عنوان مناسب برای تحقیق ببینید نکتهای که عرض میکنم این است از یک جایی به بعد به من گفته شد که شما بحثهای تئوریک را Cut کنید، بحثهای عملیاتی پژوهش را با دوستان کار کنید. از اینجا به بعد تقریباً از دست من خارج است، یعنی صفر تا صد کار […]
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 10
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» رعایت نکات صوری در نوشتن تحقیق کاری که یکی از دوستان کردند این است که صرفاً در قرآن موارد حسادت و غبطه و اینها را آوردند. یک نکته عرض کنم، چون ما داریم تمرین پژوهش و نگارش میکنیم مباحث صوری برای ما خیلی مهم است. خطّ قلم پژوهشی یا Lotus14 است، […]
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 9
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» خلاصهای از تعریف مدینهی اوّل و مدینهی دوم من جلسهی اوّل آمدم گفتم: ما یک مدینهی اوّل داریم، یک مدینهی ثانی داریم. مدینهی اوّل در عالم اسلامی موقف ما است، مدینهی ثانی افق ما است. مدینهی اوّل، مدینهی خاتم الانبیاء است، این (مدینهی دوم) مدینهی خاتم الاوصیاء است. ما میخواهیم […]
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 8
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ وَ بِهِ نَستَعینَ إنَّهُ خَیرُ نِاصِرٍ وَ مُعینٍ». مفهوم کذب و مفاهیم همسو با آن در جلسهی گذشته بحث را اینطور طرح کردیم که گفتیم ما از مدینهی اوّل، از مدینهی خاتم الانبیاء، باید بتوانیم یک کدهایی برای ساخت مدینهی خاتم الاوصیاء یا مدینهی دوم بگیریم. گفتیم که راه ساخت آن […]
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 7
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» نگاهی به بحثهای مقدّماتی تاریخ تمدّن اسلامی دوستان ما در سال گذشته فکر میکنم حدود شش جلسه دربارهی تمدّن صحبت کردیم و بعد به بحث تمدّن اسلامی یک ورودی پیدا کردیم. یعنی از بحثهای نظری دربارهی تمدّن گذشتیم و به بحثهای تاریخ و تمدّن اسلامی پل زدیم. فکر میکنم دو جلسه […]
کارگاه پژوهش تمدن اسلامی 6
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ وَ بِهِ نَسْتَعِينُ أَنَّهُ خَيْرٌ نَاصِرٍ وَ مَعِينٍ» تمدّن، آغاز یک فرهنگ ببینید دوستان خدمت شما عرض کنم که اینکه میگویم تمدّنها همیشه پسینی هستند به این معنا است که مانند اینکه چطور بگویند استادی دانشگاه یک سمت پسینی در تحصیل است. شما هر چقدر نابغه شوید در سالهای نخست تحصیل […]
