نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام؛ جلسه 3
حجت الاسلام کاشانی روز شنبه مورخ 12 خرداد 97 مصادف با شب هجدهم ماه مبارک رمضان به ادامه ی سخنرانی پیرامون مسئله ی «نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام» پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می شود.
نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام؛ جلسه 2
حجت الاسلام کاشانی روز جمعه مورخ 11 خرداد 97 مصادف با شب هفدهم ماه مبارک رمضان به ادامه ی سخنرانی پیرامون مسئله ی «نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام» پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می شود.
نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام؛ جلسه 1
حجت الاسلام کاشانی روز پنجشنبه مورخ 10 خرداد 97 مصادف با شب شانزدهم ماه مبارک رمضان به سخنرانی پیرامون مسئله ی «نقش اشعث در تخریب حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام» پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم می شود.
رفتارشناسی خواص مکتب خلفا در مواجهه با حق خلافت اهلبیت علیهم السلام در سدههای نخستین اسلامی
درباره رویدادهای تاریخ صدر اسلام پس از رحلت پیامبر(ص) بسیار گفته و نوشته شده است. نوشتار حاضر کوشیده است رفتار خواص جبهه مقابل امیرالمؤمنین علی(ع) را در مواجهه با حق خلافت اهلبیت: در قالب محورهای زیر بررسی کند: توجیه و تأویل ادلّه قرآنی، جعل سبب نزول آیات، تحریف معنای آیات، توجیه و تأویل ادله حدیثی، تحریف لفظی و معنوی حدیث، توجیه خلافت با اجماع و شورا، جعل فضائل برای خلفا، و فرقهسازی. مقاله با این جمعبندی به پایان رسیده است که اختلاف شیعه و سنی در موضوع خلافت، تا حد زیادی اثرپذیرفته از فعالیتهای منفی خواص مخالف خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) پدید آمده است.
عملکرد فرماندهان نظامی امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در سرنوشت پیکار صفین؛ مقایسه موردی: مالک اَشتر و اَشعث بن قیس
مالک اشتر نخعی (م39ق) یکی از شخصیتهای اثرگذار در حوادث عصر خلافت اسلامی و بهویژه در وقایع دوران خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) است که مورخان به دلاوری، شجاعت، سخنوری و عظمت او تصریح کردهاند. مالک پس از گرویدن به اسلام، از همان آغاز از جمله مریدان و یاران حضرت علی(ع) بود که در حوادث منجر به خلافت آن حضرت، به صورت مؤثر نقش داشت و در جنگهای زمان ایشان، بهویژه در جنگ صفین، با برانگیختن کوفیان برای نبرد، آراستن سپاه و فرماندهی جنگ، همراه کردن قبیله خود، وارد کردن ضربههای سنگین بر سپاه شام، ایراد خطابه و رجزخوانی در دفاع از حضرت علی(ع) نقشی محوری ایفا کرد. اشعث بن قیس (م40 یا 41ق) نیز که از پایگاهی قبیلهای برخوردار بود در این کارزار، بنا به ضرورت، در ترکیب سپاه علی(ع) حضور یافت ولی نقشی بازدارنده ایفا کرد. این پژوهش با بررسی عملکرد این دو فرمانده نظامی در پیکار صفین نشان میدهد که مواضع اعتقادی و رفتار سیاسی فرماندهان نظامی امام علی(ع) در سرنوشت پیکار صفین مؤثر بوده است.
تفاوت قشربندی اجتماعی در مناطق شمالی و جنوبی جزیرة العرب و منطقه حجاز در آستانه ظهور اسلام
قشربندی اجتماعی در جزیرة العرب قبل از اسلام، متأثر از نظام قبیلهای و سنتهای حاکم بر آن، سلسله مراتبی پلکانی داشت. این قشربندی در مناطق شمالی و جنوبی، با توجه به توسعه سازمان اجتماعی و همچنین رشد سیاسی و اقتصادی این مناطق، تفاوتهایی با قشربندی منطقه حجاز یافت. این مقاله میکوشد با رویکردی توصیفی ـ تبیینی و با بهرهگیری از منابع مربوط به دوره جاهلیت، تاریخهای عمومی، تاریخهای محلی، کتب رجالی و جغرافیایی این تفاوت را بررسی کند. بر اساس این پژوهش، توسعه نظام قبیلهای و سیاسی مناطق شمالی و جنوبی و رشد اقتصادی آنها، بر نحوه توزیع ثروت، قدرت و منزلت مؤثر بوده و سبب شده است که اقشار اجتماعی این مناطق در لایههای بالایی و میانی، متفاوت از قشربندی اجتماعی در منطقه حجاز باشد.
امحای بتپرستی و بازآفرینی غرور قومی عرب؛ جستاری در تاریخنگاری هشام کلبی بر پایۀ کتاب الأصنام
تاریخنگاری هشام کلبی (204ﻫ.ق.)، بهویژه در کتاب الأصنام بهعنوان مسیری برای فهم تاریخنگاری اسلامی در سدههای نخستین اسلامی، همچنان شایسته بازخوانی است. این نوشتار، با رویکرد معناکاوی کتاب الأصنام و تحلیل گفتوگوی متن با نویسنده و نیز تحلیل بافت اندیشهای و فرهنگی زمانۀ متن، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که چرا کلبی در آغاز قرن سوم هجری به تولید چنین متنی در مورد بتهای عرب جاهلی دست یازید؟
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که ابنکلبی متأثر از ضرورت احساس نیاز قومیّت عرب به هویتسازی و نیز به چالش کشیدهشدن اصول عقاید اسلام به دستِ دیگر ادیان، بهویژه مسیحیان در سالهای نخست سده سوم، کتاب الأصنام را نگاشت. او در این کتاب، ضمن بازنمایی تاریخ بتهای عرب و بتپرستی آنها، به تثبیت حقانیّت الهیِ مفاهیم اسلامی و دفاع از نبوت و تبیین نقش بزرگ و تاریخی حضرت محمد(ص) در امحای بتپرستی در مقایسه با انبیای دیگر پرداخت و بر این اساس، یک هویت عربی ـ اسلامی غرورآفرین برای قوم عرب پدید آورد.
بررسی تاریخی زمینهها و مصادیق تأثیر ادب ایرانی بر ادب عربی و پیآمدهای آن در قرون نخستین اسلامی
یکی از پیآمدهای ظهور دین اسلام و نزول قرآن کریم به زبان عربی، خارج شدن این زبان از مهجوریت و محدودیت دوران جاهلی و تبدیل آن به زبان اول و رسمی جهان اسلام در عرصههای مختلف سیاسی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بود. بدیهی است که زبان عربی در دوران جاهلی به دلیل کاربرد صرفاً گفتاری، آن هم در یک محیط جغرافیایی نسبتاً محدود، نمیتوانست با همان توان محدود، چنین نقشی را در جهان اسلام ایفا نماید. بنابر این، بلافاصله پس از تثبیت و استقرار دین اسلام و شروع فتوحات بزرگ و همچنین شکلگیری نهاد خلافت و دیوانسالاری، مسلمانان ناچار شدند برای غنا بخشیدن به زبان و ادب عربی، از زبان و ادبیات و فرهنگ سایر ملل بهره گیرند. در این میان به دلایل متعدد تاریخی و ویژگیهای منحصر به فرد، زبان و ادبیات پارسی توانست جایگاه نخست را به دست آورد و در طول چند قرن اثرهای گسترده و قابل توجهی بر زبان مقدس مسلمانان بگذارد. این مقاله کوشیده است در یک بررسیِ به صورت عمده تاریخی، و با روشی وصفی ـ تحلیلی، پیشینه، زمینهها و مصادیق تأثیرات ایرانی بر ادب عربی و برخی پیآمدهای آن در قرون نخستین اسلامی را بکاود
دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(علیه السّلام) و امام علی(علیه السّلام))
ویلفرد مادلونگ (متولد 1930م) از جمله اسلامشناسان غربی است که میتوان گفت رویکردی تقریبا منصفانه و انگیزهای علمی در بررسی تاریخ اسلام دارد. وی در نوشتههای خود درباره تاریخ زندگی امام حسن(ع) به موضوعاتی چون ازدواجها و طلاقهای امام، صلح امام، مفاد صلحنامه و زندگی خانوادگی ایشان پرداخته و کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی دیگر اسلامشناسان غربی درباره امام حسن(ع) را پاسخ دهد. اما خود وی مطرحکننده مطالبی است که منشأ شبهاتی درباره امام حسن(ع) شده است؛ مانند اختلاف نظر آن حضرت با اهداف و برنامههای امیرالمؤمنین علی(ع)، تمایل نداشتن ایشان به تصدی خلافت و تأیید روش حکومت عثمان از سوی ایشان. این نوشتار به بررسی انتقادی این شبهات و پاسخ به آنها بر اساس منابع تاریخی و روایی شیعی و سنی پرداخته است.
قبیله کِنْدِه و نقش آن در مهم ترین رویدادهای عصر جاهلی و صدر اسلام
شناخت بخش مهمی از رویدادهای صدر اسلام در گروی شناخت قبایل عرب جاهلى و هنجارها و رویه های درونی و کشمکش های بین قبیله ای آنهاست. قبیله کنده یکی از قدرتمندترین قبایل یمنی قبل از اسلام است که به دلیل داشتن جنگاورانى نیرومند و جسور و سطح آگاهی رؤسای آن نقش آشکاری در تحولات سیاسی صدر داشت. نوشتار حاضر با واکاوی اطلاعات موجود در منابع اولیه چگونگی شکل گیرى، نسب، انشعابهای درون قبیلگی، دین، سرزمینهاى محل سکونت و مهمترین رویدادهای تاریخ این قبیله پیش و پس از ظهور اسلام را گزارش کرده است و سپس به چگونگی اسلام آوردن این قبیله و ریشه یابی ارتداد آنها پس از رحلت پیامبر(ص) پرداخته است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی نقش مثبت یا منفی برخی شخصیتهای نامدار این قبیله در تحولات سیاسی و اجتماعی نیمة نخست قرن اول هجری اختصاص یافته است.
بازشناسی نظام رفتاری امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام در دوران حکومت خود با مسیحیان
رفتار حاکمان صدر اسلام با اهل ذمه به عنوان یک اقلیت دینی در جامعه اسلامی از جنبههای مختلفی شایستة بررسی است. امیرالمؤمنین علیعلیه السلام هم در ایام حکومت خود نظام رفتاری ویژهای داشت که زمینهساز روابط مسالمت آمیز پیروان ادیان مختلف و گرایش مسیحیان به اسلام شد. نظام رفتاری امیرالمؤمنین علیعلیه السلام با مسیحیان عصر حکومت خود را در چهار حیطة اجتماعی، اعقتادی، سیاسی و اقتصادی میتوان بررسی کرد. نوشتار حاضر میکوشد ضمن ارائه گزارشی از این چهار حیطه و مؤلفه های فرعی آن، نشان دهد که برخورداری از حقوق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، عقیدتیِ مسلمانان و غیر مسلمانان جامعه جزو نخستین اولویتهای امیرالمؤمنین علیعلیه السلام در دوران حکومت ایشان بوده است.
وصیّتنامهنویسی در صدر اسلام تا پایان خلافت امیرالمؤمنین علی (ع)
وصیتنامهنویسی به عنوان سنتی اجتماعی دارای پیشینه در دورهجاهلی اعراب و نیز ایران پیش از اسلام است. این سنت در دورهی پیامبر(ص) دارای شکلی دینی، موعظهای و ساختاری قرآنی بود. پس از فتوحات و گسترش مرزهای جهان اسلام، وصیتنامهنویسی نیز تحول یافت و موضوعهای گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در برگرفت. این مقاله میکوشد با روش توصیفی- تحلیلی پس از بررسی روند وصیّت نامه نویسی در صدر اسلام تا پایان خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) به پرسشهای زیر پاسخ دهد:
1. وصیّت نامهها در صدر اسلام دارای چه مفاهیم، تقسیمها و اسلوبی هستند؟
2. وصیّت نامههای پیامبر(ص) و جانشینان نخستین ایشان از چه تشابهها و تفاوتهایی برخوردار هستند؟
