شيخ جعفر نقدی و کتاب «مواهب الواهب فی فضائل أبیطالب7»
شیخ جعفر نقدی، محقق، و فقیه شیعی عراقی (1303-1370ق) آثار مکتوب بسیاری دارد. یکی از آن همه، کتاب «مواهب الواهب فی فضائل أبیطالب7» است که به تاریخ زندگانی، فضائل، شخصیت و پاسخ شبهات وارده درباره ایمان وی میپردازد. این مقاله به معرفی مؤلف و این کتاب وی که در سن 19 سالگی آن را تألیف کرده، پرداخته است.
آخرین وصی حضرت ابراهیم علیه السلام
نگارنده در چند موضوع سخن میگوید: جایگاه درخشندة حضرت ابوطالب در تاریخ اسلام، که وصیّ پیامبران بود، و خبرهای غیبی او. آنگاه کلمات خدای تعالی و پیامبر خدا و امیر المؤمنین در مورد ابوطالب را بیان میدارد. و بهترین اثار مکتوب در مورد ایشان را معرفی میکند. پس از آن، درباره علتهای مخالفت با حضرت ابوطالب سخن میگوید و خاطراتی در این مورد میآورد. نقد کلمات محی الدین ابن عربی و پیشنهادهایی برای پژوهشهای بعدی، پایان بخش این نوشتار است.
نظرخواهی دربارة حضرت ابوطالب
در این گفتار، نظرات آقایان سید محمدمهدی موسوی خرسان، محمدباقر انصاری، احمد بهشتی، حسین درگاهی، حسین علیزاده و خانم نهلا غروی نائینی در پاسخ به پنج سؤال در مورد جناب ابوطالب بن عبدالمطلب را میخوانیم. بر این اساس، اینان به پرسشهایی در مورد جناب ابوطالب، از جنبه جایگاه در آیات و روایات، علت مخالفتها با ایشان، منابع مفید و پیشنهادهایی برای پژوهش و ترویج نام و یاد ایشان پاسخ گفتهاند.
31 نکته در باب سلیم بن قیس هلالی و کتاب او
این گفتار که ترجمة رسالة “الدرر و اللئالی فی ترجمة سلیم بن قیس الهلالی” است، 31 نکته درباره سلیم بن قیس هلالی محدّث مشهور سدة یکم هجری را در بر دارد، و در باب کتاب او سخن میگوید که امروزه در دسترس و موجود است. مؤلف مقاله با تسلط بر دانش رجال و تراجم و نسخههای خطی کتب مرجع، نکاتی بدیع درباره این کتاب ارزشمند بیان میدارد، از جمله دربارة وثاقت سلیم و پاسخ به تضعیف رجالی او، سرگذشت کتاب و نسخههای خطی و چاپی آن، نقد و بررسی نظرات دانشمندان رجالی در این مورد، مانند میرزای استرآبادی، صاحب روضات الجنات وحید بهبهانی، ابوالحسن شعرانی و دیگران، توضیحاتی در مورد ابان بن ابی عیاش راوی کتاب سلیم، و نکات دیگر. شرح حال کوتاهی از مؤلف در ابتدای گفتار آمده است.
بررسی تطبیقی جایگاه و چگونگی ذکر صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله در احادیث فریقین
درود فرستادن برپیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان او:، از ذکرهای مهم و پراستعمالی است که در امت اسلامی، جایگاهی رفیع و بیبدیل دارد.
این ذکر، درروایات اهل سنت، با عبارتهای گوناگون و عمدتا به چهار صورت نقل شده که یکی از این صورتها، مشهورتر و به نظر آنان از اعتبار بیشتری برخوردار است، ولی دامنه این اختلاف در میان شیعه کمتر است و به هر حال میتوان با بررسی بیشتر در این زمینه و رفع برخی ابهامات، از این عامل به ظاهر اختلافی، در راستای وحدت جامعه اسلامی، بهره برد.
تحلیل خطبه حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه براساس نظریه کنش گفتار سرل
نظریه کنش گفتار یکی از رویکردهایی است که در حوزه تحلیل گفتمان مطرح شده است. این نظریه در آغاز توسط آستین مطرح شد و سپس به کوشش جان سرل توسعه و تکامل یافت. سرل کنشهای گفتاری را به پنج دسته اظهاری، اعلامی، عاطفی، ترغیبی و تعهدی تقسیمبندی نمود. مقاله حاضر براساس نظریه کنش گفتار سرل، خطبه حضرت زینب سلام الله علیها را در کوفه بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که کنشهای اظهاری، عاطفی و ترغیبی به ترتیب بیشترین کاربرد را در این خطبه داشته و در مقابل کنشهای اعلامی و تعهدی به هیچ وجه به کار نرفته است. تطابق بافت موقعیتی خطبه با انواع کنشهای به کار رفته در متن و بسامد آنها، نشان از قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن حضرت از بافت موقعیتی است. روش استفاده شده در اين بررسي، تحليل محتوا (يا گفتمان) است و واحد تحليل، مضمون در نظر گرفته شده است.
واکاوی آراء استاد محمّدباقر بهبودی پیرامون موضوعات در حدیث شیعه
استاد محمّدباقر بهبودی در بحث از حدیث شیعه و تاریخ آن، از یک سو، به پدیده وضع حدیث، اقسام موضوعات، گروههای واضعان و ترفندهای آنان برای نشر برساختههایشان و گستره فعالیت و میزان توفیقشان در نشر احادیث موضوعه پرداخته و از سوی دیگر، تلاشها و راهکارهای اصحاب حدیث شیعه را برای مقابله با واضعان شرح داده است. از نظر وی، کوششهای حدیثبانان شیعی در پاسداری از میراث حدیثی ائمّهedfr در برابر حدیثسازان زندیق و غالی، به ثمر ننشست و احادیث موضوعه بسیاری به کتب حدیث شیعه راه یافت. در این نوشتار، آراء این حدیثپژوه معاصر در این باره، از حیث سازگاری درونی و دلالت شواهد به مدّعیات بررسی شده است.
گزارشی و آموزههایی از دعای «عصر غیبت»
خداوند هدف از خلقت جن و انس را عبادت خود بيان كرده است. عبادت خدا همان معرفت خداست كه صنع اوست، يعني اين معرفي بايد از جانب خودش صورت بگيرد و لاغير. تا اين معرفي نباشد هيچ كس قادر به شناختن پيامبران راستين نخواهد بود و در نتيجه نميتوانيم حجج الهي را بشناسيم. لذا براي رهايي از ضلالت و مرگ جاهليت ملزم به تسليم نسبت به شناخت خدا و انبياء و اولياي او هستيم تا راه صحيح بندگي و عبادت خدا را براي ما معرفي كند و در اين مسير راهبر ما باشند؛ زيرا خدا تبعيت و تسليم بودن نسبت به ايشان را وسيلۀ تقرب و بندگي خود قرار داده است. لذا در حال حاضر شناخت حجت زمان امام دوازدهم تنها راه رهايي از كفر و ضلالت است. به فرمودۀ اهل بيتedfr در عصر غيبت، همه اهل هلاكت هستند به جز كساني كه ثابت قدم در راه شناخت امام باشند و توفيق بر دعاي بر حضرت داشته باشند. بنابراين با مراجعه به دعاي عصر غيبت به چگونگي كسب معرفت و راههاي مقابله با مرگ جاهليت ميپردازيم و از جمله مهمترين آن راهها ميتوان انتظار فرج، دعا براي حضرت، دعا در حق دوستان و نابودي دشمنان ايشان و تربيت منتظران اشاره نمود.
علم غیب امیرالمؤمنین علیه السلام با تأکید بر نهج البلاغه
عدهای منکر علم غیب امیرالمؤمنین علیه السلام شدهاند و میگویند: اگر حضرت علم غیب داشت خود به بیان این مطلب میپرداخت و این کلام هم در نهجالبلاغه ذکر میشد. اینان بیان میدارند که در نهجالبلاغه اشارهای به علم غیب امام علیه السلام نشده است. در این مقاله به دو طریق به علم غیب امام براساس نهج البلاغه اشاره شده است: اول روایاتی که به پیشگویی حوادث تاریخی پرداخته است. دوم روایاتی که دلالت دارد امام دارای علوم پیامبر اکرم6 بوده و چون بر اساس آیات قرآن، پیامبر دارای علم غیب هستند، لذا امام هم بدان آگاه است.
اختلاف حدیث و رفع آن در آثار شیخ صدوق
یکی از لوازم حدیثپژوهی، فراهم ساختن مقتضیات و شرایط ایجابی است که در فهم درست حدیث تأثیر دارد. علاوه بر این، شناسایی آفات، مشکلات و موانع فهم حدیث و چارهاندیشی برای آنها از دیگر ضرورتهای مورد نیاز این علم شریف است. یکی از این مشکلات، مسأله اختلاف در احادیث است که از دیرباز، مورد توجّه شاگردان و راویان ائمّهedfr و عالمان و فقیهان بوده است. شیخ صدوق یکی از این عالمان است که با احاطه تحسین برانگیز بر احادیث، به این مشکل واقف بوده و در آثار خویش، در جهت رفع این تعارضها و اختلافات کوشیده است. مقاله حاضر میکوشد دیدگاههای شیخ صدوق دربارۀ اختلاف حدیث و راه حلّهای پیشنهادی وی برای رفع اختلاف آنها را فرا دید اهل نظر قرار دهد. استفهامی (و نه اخباری بودن) آهنگ سخن، حکومت اخبار مفسّر بر مجمل، حمل مطلق بر مقیّد، حمل صیغه امر بر استحباب یا رخصت و صیغه نهی بر کراهت، از جمله مواردی است که در آثار صدوق به عنوان این راهکارها به کار گرفته شده است.
آسیب های اجتماعی جامعه دینی و شیوه های برون رفت از آن
در اين مقاله، شيوههاي برون رفت از آسيبهاي اجتماعي در قالب نظريه مديريتي “احياء رفتارهاي ارزشي” مورد بررسي قرارگرفته است، بدين ترتيب كه در مرحله اول از مدل مذكور، آگاهي بخشي جامعه از آثار مخرب معضل اجتماعي، مورد تأكيد قرار گرفته و در مرحلة بعدي، آن بخشي از مسائل اعتقادي و ثمرات علمي رفتارها و سيره حضرت فاطمه سلام الله علیها كه كاربردي شده است، در اختيار آحاد جامعه قرار ميگيرد، به گونهاي كه بطور كلي سيره آن حضرت در امور فرهنگي، اجتماعي و سياسي براي همه افراد جامعه به صورت اسوه و الگو معرفي گردد. در مرحله سوم طوري برنامهريزي ميشود كه عمل به رفتارهاي الگوي معرفي شده در بين افراد جامعه نهادينه گردد. و در مرحله آخر، به منظور تثبيت و نگهداري رفتارهاي احيا شده، از افرادي كه رفتار و سيره آن حضرت را در مدارس، دانشگاهها، محل كار و جامعه به عرصه ظهور ميگذارند، تقدير به عمل ميآيد.
گونه شناسی و روش شناسی روایات تفسیری حضرت زهرا سلام الله علیها
به استناد بسياري از آيات و روايات، اهلبیت: تنها كساني هستند كه پس از خدا و پيامبراکرم6 آگاهي كامل به معارف قرآن، و مراد و مقصود آيات آن دارند، و سیره تفسیری آنان راهگشاي مفسّران ميباشد.
در اين نوشتار، روشهاي تفسيري حضرت زهرا سلاماللهعلیها با نگاهي كاربردي بررسي شده است. بر اساس اين پژوهش، مهمترين روشهای تفسیری حضرت زهرا سلام الله علیها عبارت است از: قرآن به قرآن، قرآن به سنّت، قرآن به تاریخ و تفسیر کلامی. و گونههای تفسیری ایشان شامل تأویل، جری و تطبیق، تمثیل، تفسیر بر اساس دلالت التزامی آیه میباشد.
